0-3 yaş, erken çocukluk dönemi ve bu dönemin gelişimi, normal kabul edilen geniş bir yelpazeyi içeriyor. Bazı çocuklar diğerlerinden daha erken ya da sonra beceri kazanabiliyor. Prematüre doğan bebekler de bir süre sonra kaybettikleri açığı hızlıca kapatıyorlar. Yeni ebeveynler biraz daha şanslılar çünkü akıllı telefonlarla bebeklerinin gelişimlerini not alabiliyor, ilk söylediği kelimeyi kaydedebiliyor, ilk adımını videoya alıp sevdikleriyle paylaşabiliyorlar. Bu da ellerinde geçmişe dönük doküman olmasını sağlıyor. Şimdi gelelim aşamalara…
YENİDOĞAN
Bebekler doğdukları andan itibaren çevrelerine yanıt vermeye başlarlar. Annesinin kucaklamasıyla sakinleşebilir ya da etrafında duyduğu sesle şaşkına dönebilirler. Bunlar normal bir bebeğin en doğal tepkisidir. Peki başka neler yapabilirler?
• Başını ebeveyninin sesine ya da herhangi başka bir sese çevirebilir.
• Acıkma, uyku, gaz sancısı gibi ihtiyacını ağlayarak belli eder.
• İhtiyaçları giderildiğinde ağlamayı keser, uyur.
• Görüntü ve seslere tepki olarak hareket eder.
• Meme ya da biberona doğru döner ve emmeye başlar.
• Şaşırdığında kol ve bacakları hareket eder.
• Başı bir tarafa döndüğünde, aksi yöndeki kolu bükülür, sonra düzleşir.
• Parmağını avuç içine alır, ayak tabanına dokunulduğunda parmaklarını kıvırır.
• Ebeveyninin sesi ve dokunuşuyla yatışır.
• Sessiz ve dikkatlice yüzleri takip eder, inceler.
Doktorunuza anlatın
Emmiyorsa, biberonu reddediyorsa, kol ve bacakları belirgin şekilde zayıfsa, sinirliyse ve zor yatışıyorsa…
1 AYLIK
Bebeğinizin parmaklarını içgüdüsel olarak kıvırıp yumruk yaptığını fark ettiniz mi? Ya da yüksek seste nasıl da ürktüğünü? Bu ve buna benzer ilkel refleksler doğduğu andan itibaren olur, büyüdükçe azalır. Bebeğiniz bir aylıkken;
• Yüksek sese şaşırır.
• Ağlamaktan başka sesler çıkarır.
• Ellerini sıkıp yumruk yapabilir.
• Kol ve bacakları her iki tarafa eşit olarak hareket eder.
• Yüzüstü yattığında başını hafifçe kaldırır.
• Annesinin sesini tanır.
• Üzgün olduğunda ebeveyninin sesine cevap verir.
• Müzik gibi hoş bir sesi duyduğunda tepki verir.
• Önüne yerleştirilen parlak nesneye bakar.
• Yüzleri takip eder.
Doktorunuza anlatın
Bir gözü diğerinden farklı bakıyorsa, müzik gibi güzel seslere yanıt vermiyorsa, kol ve bacakları birlikte hareket etmiyorsa…
2 AYLIK
Bebeğiniz başından ayaklarına doğru gelişir. Yürümeyi öğrenmeden başlarını tutabilmelerinin nedeni budur ve ellerini kaldırmadan önce dirseklerini yukarı doğru itebilir. Bunu aklınızda tutun. Bebeğinizin sonraki gelişim adımlarının ne olacağını tahmin etmenize yardımcı olabilir. Bebeğiniz iki aylıkken;
• Acıktığında, bir yeri ağrıdığında ya da yorulduğunda belirgin şekilde çığlık atar.
• Çeşitli sesler çıkarır.
• Konuşuldukça, uyandığında, gülümsendiğinde gülümsemeyle karşılık verir.
• Dikkatini konuşan kimseye çevirir.
• Karın üzeri yatırıldığında başını tutabilir ve hatta kollarını bastırabilir.
• Oturma pozisyonunda tutulduğunda baş kontrolünü sağlar.
• Yumruğunu ağzına götürüp kendini oyalayabilir.
• Yakınlarındaysa ebeveynine bakmak için çaba gösterir.
• Mutlu olduğunda gülümser.
• Sıkıldığında ağlayarak belli eder.
• Yüzleri ve nesneleri yan yana odaklar ve izler.
Doktorunuza anlatın
Elini fark etmiyor ya da oynatmıyorsa, gözleri aynı yöne bakmıyorsa, elleri ve bacakları birlikte hareket etmiyorsa…
4 AYLIK
Çevreleriyle nasıl etkileşim kuracaklarını öğrenirler. Dikkatinizi çekmek için ağlar, gürültü yapar, ses çıkarabilirler. Yüz üstü yatarken kollarını kaldırmakta daha güçlüdürler. Bebeğiniz dört aylıkken ayrıca;
• Dikkatinizi çekmek için mırıldanır.
• Gülümser, çığlık atar, ağzından tükürüğüyle baloncuklar çıkarır.
• Seslerinize aynı sesle karşılık verir.
• Konuşurken ağzınıza bakar.
• Açlık, yorgunluk ve ağrı için çığlıkları farklıdır.
• Öne ve arkaya yuvarlanabilir.
• Nesnelere ulaşmaya ve onları kavramaya başlar.
• Genellikle oyuncakları iki eliyle kavrar.
• Otururken baş, göğüs kontrolü iyidir, kollarıyla destekler.
• Mutlu olduğunda gülümseyerek, sevgiyle cevap verir.
• Çevredeki sesler tarafından odağı dağılabilir.
• Rutinleri öngörebilir. Örneğin ıslak bebek bezi değişimi için yatırıldığını anlar.
• Oyuncağı yere vurabilir.
• Kendi ellerini kavrar ve inceler.
• Oyuncakları kavrayıp ağzına götürür, onları bakarak keşfeder.
Doktorunuza anlatın
Düzenli olarak ‘agu’ diyor ama aniden duruyorsa, desteklenen bir durumdayken baş kontrolünü sağlayamıyorsa, insanların odaya ne zaman girdiğini fark etmiyorsa, yakınındaki oyuncaklara dokunmuyorsa, seslere cevap vermiyorsa, daha önce kazandığı becerileri kaybettiğini fark ettiyseniz…
6 AYLIK
Bebeğiniz yeni bir şey yapıyorsa dikkat edin. Gelişmede büyük adımların atıldığı bir aydasınız. Çünkü beynin sol tarafı sağ tarafıyla konuşuyor. Yani bebeğinizin kol ve bacaklarını senkronize hareket ettirdiği ya da oyuncağı bir elinden diğerine geçirebildiği aydasınız. Bunun dışında;
• ‘Ba’, ‘Da’ ve ‘Ga’ ünsüzlerini telaffuz etmeye başlar.
• ‘Bababababa’ diyebilir.
• Kendi adını tanımaya başlar.
• ’Banyo’, ‘yemek’ gibi birkaç sözcüğü anlar.
• Dikkat çekmek, duygularını ifade etmek için sesini kullanır.
• Emekleme pozisyonuna geçmeye başlar.
• Destek ile oturur.
• Ayakta yardım ile durabilir, destek ile yukarı sıçrayabilir.
• Nesneleri almak için parmaklarını kullanır.
• Bildiği yüzleri tanır ve karşılık verir.
• Mutlu olduğunda, zevk aldığında, üzüldüğünde, öfkelendiğinde ifade eder.
• Gitmek istediği yönde hareket eder.
• Oyuncağı yere düştüğünde yere bakar.
Doktorunuza anlatın
Etrafına ilgi duymuyor, nadiren gülümsüyor, çok az göz teması oluşturuyor, destek ile oturamıyor, bir nesneyi bir elinden diğerine geçiremiyor, yemeğini yutmak yerine dışarı püskürtüyorsa…
9 AYLIK
Dünya hakkında yeni bir anlayışa sahiptirler. Anne ya da babayı belli bir zaman göremediğinde sizi özlemeye başlarlar. Ayrılma endişesine kapılabilir, gidişiniz onda sıkıntıya neden olur. Bu kötü gibi görünse de aslında iyidir, düşünmede önemli bir aşamayı işaret eder. Onu güvende hissetmesi için rahatlatmanız gerekir. Bunların yanı sıra;
• Ağzını kapatarak ya da yemeği bitirdikten sonra uzaklaşarak ‘hayır’ der.
• ‘Hayır’ kelimesini anlar.
• ‘Anne’ ya da ‘dada’ der (Ancak sadece ebeveynlerine değil)
• Vedalaşıp ‘güle güle’ diyebilir.
• Nesneleri işaret etmeye başlar.
• Destek olmadan oturur, ayakta kalır ve yürüyebilir.
• Küçük yiyecek parçalarını kavramaya başlar.
• Yabancılardan korkabilir.
• Bakıcısı ayrıldığında üzülebilir.
• Peluş hayvanı ya da battaniyesiyle duygusal bağ kurabilir.
• Objeyi ya da kişiyi göremediği halde bir yerde var olduğu fikrini anlar.
• Siz okurken bir kitabın sayfalarına bakar.
• Ses çıkarmak için sert zemine nesne sürtebilir.
Doktorunuza anlatın
Odadan çıktığınızda hiç tepki göstermiyorsa, irkilme gibi doğuştan gelen refleksleri hala tekrarlıyorsa
1 YAŞ (12 AY)
Çok değil, 12 ay önce doğan minik bebeğiniz artık yürümeye başlayan bir çocuk. Yürümüyorsa bile çok yakında yürüyecektir. Bu da özgürlüğünü ilan ettiği, ulaşamadığı alanları keşfedeceği anlamına gelir. Bir yaşındaki çocuk;
• Ebeveynlerine ‘anne, baba’ ile birlikte bir iki kelime daha diyebilir.
• Nesneleri işaret eder.
• Basit soruları anlar.
• İki eliyle tutarak küp blokları dizebilir.
• Yalnız başına ayakta durabilir.
• Bir eliyle bir yerden tutunarak ya da hiç tutunmadan yürüyebilir.
• Elleriyle yemeğini ağzına götürebilir.
• Kitap okunmasını sever, resimli kitaplara bakabilir, sayfayı çevirebilir.
• Odadan çıktığınızda ağlar.
• “Lütfen topu ver” gibi tek adımlık komutları izler.
• Büyük çocukları ve yetişkinleri izleyip taklit eder.
Doktorunuza anlatın
Güçsüz ya da düzensiz adımlarla yürüyorsa, düşerken arkaya doğru değil öne doğru düşüyorsa, küçük bir gıdayı alamıyor, kendini besleyemiyorsa, nesneleri işaret edemiyorsa, ‘ba’, ‘da’, ‘ga’ gibi ünsüz sesleri söyleyemiyorsa…
18 AYLIK
Çocuğunuzun büyümesinin, doğduğu ilk yılından bu yana biraz yavaşladığını fark etmişsinizdir. Bebekler ilk yıl yıldırım hızıyla büyük ancak çocuk olduklarında büyümeleri o kadar hızlı değildir. Dışarıdan azmış gibi görünse de yürümeye başlayan çocuk her gün dil gelişimi, öğrenmesi, dengesi ve koordinasyonda önemli adımlar atar.
• 10 ila 20 kelime söyler.
• “Oyuncağını kaldır” gibi tek adımlık komutları anlar.
• Bazı organlarını işaret ederek gösterir.
• Elinden tutunca merdivenleri çıkabilir.
• Top atar.
• Bazı giysilerini çıkarabilir.
• Pastel boya ile boyama yapabilir.
• Taklit oyun oynamaya başlar.
• Şefkat gösterir.
• Sevdiği oyuncağının adını bilir.
• Resim kitabındaki nesneleri ya da eylemleri adlandırır.
• Pişirme, süpürme gibi ev işlerini taklit eder.
• Eş olan şeylerin çiftlerini eşleştirebilir.
Doktorunuza anlatın
Yürümüyor, nesnelerle ilgilenmiyor, el işareti yapmıyor, göz teması kurmuyorsa, beş kelimeden az konuşuyorsa, basit istekleri anlamıyorsa…
2 YAŞ (24 AY)
Bez değiştirmekten bıktınız mı? Tuvalet eğitimi söz konusu olduğunda en iyi ipucunu çocuğunuzdan alabilirsiniz. Tuvalete ilgi göstermek, tuvalete çiş yapmak, çocuğunuzun muhtemelen hazır olduğunu gösterir. Bu farkındalık üzerine, tuvalet ile ilgili kitapları okuyarak ve bir ‘tuvalet oturağı’ ile pratik yapabilirsiniz. İki yaşındaki çocuk;
• 50’den fazla kelime söyler.
• İki kelimelik cümleler kullanır.
• Bebek konuşmasını gerçek kelimelerle değiştirir.
• Topa tekme atabilir.
• Merdivenleri inebilir.
• Çizgiler ve daireler çizebilir.
• Kendi kendine yemek yiyebilir.
• Başka çocuklarla bir arada olabilir.
• Vücudunun birçok organının adını söyleyebilir.
• Oyuncak bebeğini beslemek gibi taklit davranışlar yapmaya başlar.
Doktorunuza anlatın
Koşmuyor, hep parmak uçlarında yürüyorsa, konuşmuyor ya da ünlü sesler çıkarıyor ancak sözcük kurmuyorsa, duygularını çevresine ifade etmiyorsa, taklit oyun oynamıyorsa…
2.5 YAŞINDA (30 AY)
Çocuğunuzun her gün söylediği yeni şeylere hayret etme zamanı! Bir yıldan kısa bir süre önce miniğiniz tek kelimelik komutlar söylüyordu şimdi ise muhtemelen üç kelimeli cümlelerle konuşuyor. Büyümekte olan çocuğunuzun kelime dağarcığında 100 kelime var. Kitap okumak, şarkı söylemek ve anaokulu dil becerisini geliştirmesinde en önemli ve eğlenceli yollardan sadece birkaçı… Bunun dışında;
• Konuşurken ‘ben’, ‘sen’ gibi zamirleri kullanır.
• Sorular sorar.
• Ellerini yıkayabilir.
• Yardımla dişini fırçalayabilir.
• Pantalonunu yardım ederseniz giyebilir.
• Taş atabilir, yerinde zıplayabilir.
• Taklit oyun oynamayı sever.
• Yalnız değil, başka çocuklarla oyun oynamaya başlar.
• Tuvaleti geldiğinde söyler.
• Kendi adını söyler ve bilir.
• Mizah duygusu gelişmeye başlar.
Doktorunuza anlatın
Taklit oyun oynamıyorsa, konuşmuyor, ünlü harflerin
seslerini çıkarıyor ama sözcük kurmuyorsa, başkalarının mutlu
ya da üzgün basit duygularının farkına varmıyorsa…
3 YAŞINDA (36 AY)
Bu yaştaki çocuklar inandırıcı oyunlar oynamayı severler. Ancak hayal gücü bazen onlarla birlikte genişleyebilir ve hatta onları korkutabilir. Çocuğunuzun korkularını dinleyin ve gerektiğinde onu rahatlatmak için yanında olun.
• Üç ya da daha fazla kelimeyi sıralayabilir.
• Sorgulamaya başlar.
• İçinde, üstünde, altında gibi yönergeleri anlar.
• Merdivenlerden yukarı çıkabilir.
• Fırlatılan topu kollarıyla yakalayabilir.
• Bir iki saniye tek ayağının üzerinde denge kurabilir.
• Elbiselerini küçük bir yardımla giyebilir.
• Arkadaşına isim takabilir.
• Erkek ya da kız olup olmadığını söyleyebilir.
• Oynarken dönebilir.
• Soyadını ve yaşını bilir.
• Oyunculuk taklidi yapar.
• Basit yap-boz’ları yapabilir.
• Hikaye kitabını tekrar anlatabilir.
Doktorunuza anlatın
Konuşmuyor ya da cümle kuramıyorsa, basit talimatlara uymuyorsa, taklit oyun oynamıyorsa, sıçrayamıyorsa, ciddi anlamda ayrım kaygısı varsa, boya kalemiyle boyama yapamıyorsa…
