İzmir’de meydana gelen, yüzden fazla kişinin vefatına, binden fazla kişinin de yaralanmasına neden olan zelzele, bir defa daha bu alandaki eksiklikleri gözler önüne serdi. Zelzeleyle ilgili insanları en çok belirsizliklerin korkuttuğunu belirten uzmanlar, sarsıntı öncesinde muhtemel senaryolarla ilgili plan yapılmasını tavsiye ediyor. Uzmanlar, çocuklara yaşına uygun formda korkutmadan, oyunlar ve masallar eşliğinde kesinlikle zelzelenin bir doğal afet olduğunun anlatılmasını öneriyor. Üsküdar Üniversitesi NP Feneryolu Tıp Merkezi Klinik Psikolog Cemre Ece Gökpınar, sarsıntı anında bireylerin yaşadığı hisler, yapılmaması gereken fakat yapılan hareketlerin altındaki nedenler hakkında kıymetli bilgiler ve tavsiyeler paylaştı.
Depremde belirsizlik korkutuyor, hazırlık ise rahatlatıyor
Zelzele anında kişiyi en çok korkutan ve kaygılandıran hislerden birinin belirsizlik duygusu olduğunu söz eden Klinik Psikolog Cemre Ece Gökpınar, “Deprem aslında hayatı tehdit eden bir öge olmakla birlikte ne vakit olacağı, nerede olacağı, ne kadar süreceği ve şiddetinin ne kadar olacağı üzere birçok bilinmezliği de beraberinde taşıyor. Bu sebeple aslında hayatı tehdit eden bir doğal afet hem belirsizlik taşıyor, bireyler için şok tesiri yaratan, vakit zaman ne yapacağını bilememesine ve önlemleri bile uygulamaya mani olan bir duruma yol açıyor” diye konuştu.
Panik duygusu riskli hareketler yaptırıyor
İnsanların sarsıntı üzere doğal afetlerde yaşadıkları çaresizliğe denetim edememe hissinin eşlik ettiğini belirten Gökpınar, “Bu durumlar kişiyi çok ürkütür. O anda bireyler ne olduğunu, nasıl bir güçle karşı karşıya kaldıklarını yani yaşadıkları durumu anlamlandıramayabiliyor. Sonucunca önemli bir çaresizlik, denetim edememe, telaş ve endişelerle baş başa kalınıyor. Öte yandan hayat üçgeni oluşturabilmek, zelzele çantası var ise nerede olduğunu biliyor olmak bireyi bir nebze rahatlatıyor. Uzmanlar olarak bunları öneriyoruz lakin o anda panik duygusu zelzele anından balkona çıkmak, çok katlı binalarda dışarıya çıkmaya çalışmak üzere riskli davranışlara neden oluyor” dedi.
Bunun yerine,
- Bina çıkışına çok yakın değilseniz, bina içinde kalın
- Hayat üçgeni oluşturmaya çalışın. Çök-kapan-tutun kuralını uygulayın.
- Panik durumu ile balkona çıkmayın, merdivenlere yönelmeyin, asansöre binmeyin
- Oluşturduğunuz hayat üçgeninde, bir masanın, dolabın yahut yatağın altında değil, yanında durun
Beyin “savaş ya da kaç” yansısı veriyor
Cemre Ece Gökpınar, gerilim ve endişe anında beyinde bir reaksiyon ortaya çıktığını belirterek şunları söyledi: “Bu savaş ya da kaç yansısıdır. Beyin, şahsa bir durumdan kaynaklı endişe olduğunu ve bundan kaçması tarafında bildiri veriyor. Bu noktada aslında kişinin fizyolojisi de bu duruma kendisini hazırlıyor. Kalp ritminin ve kan basıncının artması üzere tesirler meydana gelebiliyor. O anda kişi denetimi sağlayamadığında ve sağlıklı düşünmeyi gerçekleştiremediğinde yapılmaması gerekenleri yapıyor. Sarsıntı anında ansızın merdivenlere koşmaya başlaması, asansöre binmeye çalışmak ve balkondan atlamaya çalışmak üzere davranışları sergiliyor. Bu büsbütün önlemle paniğin birbirine karışmasıdır.”
Korku ve telaş bireyi koruyan hislerdir
Klinik Psikolog Cemre Ece Gökpınar, “korkmak ve kaygılanmak son derece doğal duygulardır” hatırlatmasında bulunarak kelamlarına şöyle devam etti:
“Herkes sarsıntı anında kaygılanır ve korkar, bu çok olağandır zira nitekim o anda hayatı tehdit eden bir durumla karşı karşıya kalınıyor. Belirsizliklerle de dehşet hissediliyor. O yüzden sarsıntıdan korkan, kaygılanan bireylere korkmamaları ve kaygılanmamaları tarafında telkinlerde bulunmuyoruz. Aslında kaygı ve dert bireyi koruyan hislerdir. Bir şeyden korktuğumuz ve kaygılandığımız vakit ona karşı tedbirler alıp, dikkatli oluruz. Bireyi koruyan düzeneklerdir ve makus hisler değildir. Ama denetim edilemediği, bireyin fonksiyonelliğini bozduğu durumlar, artık uzmanların müdahale ettiği ve denetim etmeyi öğretmeye çalıştığı durumlardır. Kişinin beyni bu endişeyi zelzeleden haftalar, aylar sonra da birebir yoğunlukta taşıyabiliyor. Bu üzere durumlarda kişi konutta tek başına kalamıyor, uyku ve yeme bozuklukları ortaya çıkıyor, işine odaklanamayabiliyor. Travma sonrası gerilim yansıları devam edebiliyor. O tip durumlarda uzman müdahalesi gerekiyor.”
Çocuklara masal ve oyunlarla anlatılmalı
Sarsıntının çocuklara somut bir biçimde bilhassa oyunlarla, bu hususla ilgili masallarla anlatılması gerektiğini söz eden Gökpınar, “Yetişkinler olarak zelzelenin ne olduğunu, zelzele ülkesinde yaşadığımızı biliyoruz ancak tüm bunlara ve yetişkin olmamıza karşın çok korkuyoruz. Çocuklar bunu bilmiyorsa, ne olduğunu anlamlandıramıyorsa o vakit daha sarsıcı olabiliyor. O yüzden çocuklara kesinlikle yaşlarına uygun bir halde anlatılması gerekiyor. Ailelere teklifimiz, çocukları korkutmadan sarsıntının bir doğal afet olduğu anlatılmasıdır” dedi.
Bazı bireylerde suçluluk duygusu oluşuyor
Sarsıntısı yaşamış bireylerin sonrasında endişe ve telaş dışında geliştirdiği birçok farklı hissin olduğunu belirten Gökpınar, “Yakınlarını kaybetmiş olanlar intihar sürecine girebiliyor, bir öfke duygusu geliştirebiliyor. Birtakım bireylerde ‘ben neden hayatta kaldım, neden o öldü’ ya da üzere ağır suçluluk duygusu ortaya çıkabiliyor. Kişi daima kendine dönük, sorumluluk ve cürüm aramaya meyilli oluyor. Aslında hiçbir formda müdahale edemeyeceğimiz bir durum olmasına karşın diğerlerini suçlayabildiği, diğerlerine öfkelendiği, sorguladığı ve inkar ettiği bir yas sürecine girilmesi çok olağan ve olasıdır. Şayet bir kayıp varsa yas süreci, o kişinin kaybına yönelik ruhsal olarak geliştireceği durumlar gerçekleşebilir” ihtarında bulundu.
Birey enkaz altında kaldığını idrak edemeyebilir
Enkaz yerinin, enkaz altında kalan şahıslar için de dehşet yaratan durumların aslında en fazla olduğu alan olduğuna dikkat çeken Gökpınar, “Çünkü kişi bir enkazın altında kaldıktan sonra o anda ne olduğunu ve yıkılma anını idrak edememiş de olabilir. Anlamlandırmada bir zahmet, şok yaşanabilir. Kurtulabilecek miyim üzere fikirler, karanlık bir yerde olduğu için de sonucunda ne olacak üzere önemli bir belirsizlik durumu ortaya çıkabilir” dedi.
Ailece ve somut planla hareket edilmeli
Cemre Ece Gökpınar kelamlarını şöyle sonlandırdı: “Tedbir almakla panik yapmak ortasında önemli büyük bir fark vardır. Zelzeleden etkilenen insanlara şunu önerebiliriz; önlem aldıklarında şayet binada hasar yoksa ve eminlerse zelzele çantaları hazır edilip aile üyeleri ile ne yapacaklarına dair somut planla hareket etsinler. Mümkün olduğunca kendilerine yeterli gelecek bir uğraş edinip dikkat odaklarını değiştirerek kendilerini toparlamaya çalışabilirler.”
