Arı sokmaları ekseriyetle soktuğu yerde biraz şişliğe neden olurken bazen de çok önemli, alerjik şok olarak tanımladığımız alerjik tepkilere neden olabilir. Arı sokmalarına bağlı önemli alerjik tepkilerin çocukların yaklaşık %1’inde ve yetişkinlerin %3’ünde görüldüğünü belirten İstanbul Alerji Kurucusu Çocuk Alerji ve Çocuk Göğüs Hastalıkları Uzmanı Prof. Dr. Ahmet Akçay arı alerjileri ile ilgili değerli bilgiler verdi.
Son periyotta arı sokmaları sonucu vefata kadar varabilen önemli alerjik tepkilerle ilgili haberler sonucunda, Çocuk Alerji ve Çocuk Göğüs Hastalıkları Uzmanı Prof. Dr. Ahmet Akçay ile Pudra.com okuyucuları için rehber niteliğinde bir yazı hazırladık. Biz sorduk, Prof. Dr. Akçay yanıtladı. İşte arı sokması ve arı alerjileri hakkında her şey!
Arı sokmasında ne üzere belirtiler gelişir?
Prof. Dr. Ahmet Akçay: Arı sokmasına bağlı çoklukla arının soktuğu yerde küçük bir şişlik, kızarıklık, yanma ve kaşıntı olur. Bu tepkiler ekseriyetle birkaç saat ile birkaç gün içinde, kimi tedbirler alarak yahut zaten düzelir. Bazen de arı sokmasına bağlı alerjik tepki görülebilmektedir.
Arı sokmasına bağlı alerji geliştiğini nasıl anlarız?
Prof. Dr. Ahmet Akçay: Böcek sokmalarına bağlı alerjik tepki gelişebilir. Arı sokmasına bağlı sokma yerinde şişlik 10 cm’den büyük olduğu vakit büyük bir tepki gelişmiş demektir.
Arı sokmasına bağlı alerji, sokma bölgesinin etrafında şişme ile başlar ve bu şişlik birkaç saat içinde olur, bir ile iki gün boyunca şişlikte artış olur ve daha sonra üç ile on gün içinde düzelme görülür. Büyük şişlikler her 4 bireyden birinde görülebilir.
Büyük şişlik olması arı alerjisin önemli alerjik tepki olduğu manasına gelmez ve daha sonra da önemli alerjik tepki olacağı manasına gelmez. Arı sokmasına bağlı bazen önemli alerjik tepkiler bazen vefata neden olabilmektedir.
Arı sokmasına bağlı önemli alerjik tepki geliştiğini nasıl anlarız?
Prof. Dr. Ahmet Akçay: Arı sokmasına bağlı önemli alerjik tepkiler iki tiptir. Birinci tip yalnızca ciltte görülen, ikinci tip ise nefes sıkışıklığı tansiyonda düşme formunda görülen alerjik belirtilerdir. Cildi etkileyen alerjik tepkilerde bedenimizde yaygın kurdeşen, şişlik, kaşıntı ve kızarıklık olur. Çocuklarda görülen önemli alerjik tepkiler genelde bu biçimde olur. Yetişkinlerde ise bu halde olmaz.
Yetişkinlerde arı sokmasına bağlı önemli tepki geliştiği vakit yalnızca ciltte belirti olmaz. Ciltte yaygın kurdeşen, şişlik olmasıyla birlikte, öksürük, hırıltı, nefes darlığı, boğaz sıkışması, karın ağrısı, bulantı, kusma, ishal ve tansiyonda düşme, nabızda hızlanma belirtileri görülebilmektedir.
Alerjik şok gelişen beş bireyden birinde ciltte alerjik belirtiler görülmez. Sonuç olarak çocuklarda arı sokmasına bağlı önemli alerjik tepkiler ciltte görülürken yetişkinlerde, tansiyonda düşme, nabızda hızlanma, nefes sıkışması üzere belirtiler görülür.
Arı sokmasından sonra alerji belirtileri ne vakit ortaya çıkar?
Prof. Dr. Ahmet Akçay: Ciddi
Arı sokmasına bağlı önemli alerji gelişme riski kimlerde yüksektir?
Prof. Dr. Ahmet Akçay: Arı sokmasına bağlı yalnızca ciltte alerjik tepki belirtisi görülmüşse ilerde önemli alerjik tepki gelişme riski düşüktür. Yalnızca ciltte alerjik tepki gelişenlerden 10 şahıstan birinde ilerde kalbi ve teneffüsü etkileyen tepki gelişme riski vardır. Arı sokmasına bağlı bir kere tansiyonda düşme ve nefes sıkışması gelişmişse daha sonra arı sokmasına bağlı tekrar önemli alerjik tepki gelişme riski ortalama yüzde ellidir.
Arı sokmasına bağlı 10 cm’den büyük şişliği olan 10 bireyden birinde önemli alerjik tepki gelişir. Böcek sokmasına bağlı önemli bir tepki riski olanlarda kandan birtakım analizler ile önemli alerjik tepki riski bedellendirilmektedir. Tüm ölümcül tepkilerin yarısının, arı sokmasına evvelden reaksiyon hikayesi olmayan bireylerde görüldüğünün de bilinmesinde yarar vardır.
Arı alerjisine karşı önemli tepki riski olanlar:
- Böcek sokmalarına önemli tepki geçirenler yahut neredeyse ölümcül tepki geçirenler,
- Alerji aşısı sırasında arı sokmasına bağlı alerjik şok geçirenler,
- Şiddetli bal arısı alerjisi olanlar,
- Mastositoz hastalığı olanlar
- Kontrolsüz astım hastalığı üzere tıbbi problemleri olanlarda önemli tepki riski yüksektir.
En büyük telaşlardan biri, ölümcül arı sokması tepkilerinin %50’sinin birinci tepkiyle ortaya çıkması ve bu nedenle, sadece tepki geçmişi olanların mevcut test ve tedaviler ile önlenemeyeceğidir.
Arı alerjisinin teşhisi nasıl konulur?
Prof. Dr. Ahmet Akçay:
Böcek alerjilerinde, alerji testlerinin yalnızca böcek sokması sonrası alerjik şok gelişenlerde yapılması gerekir. Zira önemli alerjik tepki riski arı sokmasına bağlı yalnızca ciltte görülen önemli tepki ve büyük şişlik olanlarda düşüktür. Bu nedenle bu durumlarda alerji testi yapılması kaide değildir. Alerji testi, arıya bağlı önemli alerji gelişmeyen hastalarda tarama testi için de gerekli değildir. Arıya bağlı alerji gelişmemesine karşın alerji testlerinde arı hassasiyeti sıklıkla vardır.
Her beş bireyden birinde
Arı alerjisi teşhisi için hangi testler gereklidir?
Prof. Dr. Ahmet Akçay: Teşhiste deri testi ve kan testleri kullanılmaktadır. Bununla birlikte, kan testi hassasiyeti, deri testinden daha düşüktür. Madx Mat moleküler alerji testi ile çapraz tepki ve gerçek alerjiler ortaya çıkabilmektedir.
Arı alerjisi için herkes alerji testi yaptırmalı mı?
Prof. Dr. Ahmet Akçay: Hayır. Zira her 5 bireyden birinde aslında arıya karşı alerji testinde hassasiyet vardır. Bu hassasiyet, alerjiye ve önemli tepkiye neden olmaz. Ölümcül tepkilerin yarısında da daha evvelden arı sokması olmayan bireylerde görülmektedir. Sonuç olarak şikayeti olmayan birinin arıya alerjim var mı diye test yaptırmasına gerek yoktur.
Arı sokmasında birinci yapılacak tedavi nedir?
Prof. Dr. Ahmet Akçay: Arı sokmasında büyük bir şişlik gelişmişse antihistaminikler, ağrı kesiciler ve soğuk kompresler yapılabilir. Şişlik çok büyükse, baş ve boyun üzere belli bölgelerde gelişmişse kortizon tedavisi düşünülebilir. Antibiyotikler gerekli değildir.
Arının soktuğu yer dışındaki yerlerde cilt tepkisi varsa antihistaminikler üzere semptomatik tedbirler gerektirir. Kortizon tedavisine genelde muhtaçlık olmaz.
Alerjik şok gelişmişse birinci olarak kas içi adrenalin tedavisi uygulanır. Daha sonra ambulans çağrılır ve en az 4 ila 6 saat müşahede yapılır. Tedavide durum kıymetlidir. Zira ayakta müdahale edilenlerde alerjik şok nedeniyle mevt riski artmaktadır. Alerjik şokta antihistaminikler, nefes açıcı tedaviler, damardan serum tedavisi ve oksijen tedavisi gerekebilir.
Acil serviste müşahede en az 4 ila 6 saat olmalıdır. Acil servisten taburcu olmadan evvel, alerjik şok tepkisi olan hastalara tabiatıyla enjekte edilebilir adrenalin reçete edilmelidir.
Arı alerjisi olanlar yanında adrenalin acil iğnesi taşırsa vefatlar engellenebilir mi?
Prof. Dr. Ahmet Akçay: Arı alerjisinde yalnızca alerjik şok geçirenlerde adrenalin acil iğnesi taşımak gerekir. Bazen arı alerjisi olan kişi ve hekimin birlikte karar vermesi gerekebilir. Böcek sokması hastalarına evvelki sokma tepkinin ciddiyetine bağlı olarak bir adrenalin oto enjektörü, antihistaminikler ve kortizondan oluşan bir acil durum kiti taşımaları önerilebilir.
Arı alerjisine karşı nasıl tedbir alabiliriz?
- Arı sokmasına karşı alerjisi olanların kaçınma tedbirleri alması gerekir, bunlar:
- Dışarıda çıplak ayakla yürümekten kaçınmak,
- Uzun müddet dışarıda iken kol/bacakları örtmek,
- Açık havadaki çöp kutuları üzere açık yiyeceklerden uzak durmak,
- Açık havada yemek yemekten/içmekten mümkün olduğunca kaçınmaktır.
- Böcek uzaklaştırıcılar böceklerin sokmalarını önlemez, lakin böcek öldürücüler tesirli olabilir.
- Arı alerjisi olduğunu gösteren künye, kolye yahut kimlik kartı üzere bir belirteç kullanılabilir. -Arı sokmasına bağlı alerjik şok geçiren bireylere alerji testi yapılması ve alerji aşısı gerekli olup olmadığını gözden geçirmek için bir alerji uzmanı tarafından kıymetlendirilmesi gerekir. -Alerjik şok durumunda yapılması gereken acil hareket planı düzenlenmelidir.
Arı alerjisi düzelir mi?
Prof. Dr. Ahmet Akçay: Arı alerjisi varsa kendi kendine düzelmez. Arı alerjisi alerji uzmanlarınca alerjinin ciddiyeti, aşı gerekip gerekmediği değerlendirilmelidir. Aşı tedavisi ile düzelme talihi yüksektir.
Arıya karşı aşı tedavisinin yararı olur mu?
Prof. Dr. Ahmet Akçay: Arıya karşı aşı tedavisi, bal arısında ortalama %80, yaban arılarına %95 tesirlidir. Aşı tedavisi ile alerjik şok riski %70’den, yaklaşık %2 oranına düşmektedir. Bu oranlar tek arı sokmasına karşı oranlardır. Fazla sayıda ve birebir anda arı sokmasının riski fazla olabilir. Aşı tedavisi genelde 2 ile 5 arı sokmasına karşı aktiflik göstermektedir. Bu nedenle arı alerjisine bağlı alerjik şok geçirenlere arıya karşı alerji aşısı yapılması yararlı olacaktır.
Arı alerjisine bağlı vefatlar alerji aşısıyla önlenebilir mi?
Prof. Dr. Ahmet Akçay: Alerji aşısı arı sokmasıyla alerjik şok gelişmiş olanlarda ilerde tekrar bu türlü tepki gelişmesini önlediği için tesirli bir tedavi prosedürüdür.
- Arıya bağlı alerji aşısının, alerjik şok geçirenlerde alerji testleri ile sorumlu arı zehrine karşı hassasiyetin tespit edilen çocuk ve yetişkinlerde yapılması gereklidir.
- Ayrıca yalnızca cilt belirtileri olmasına karşın yine böcek sokmasına maruz kalma ihtimali yüksek olan yahut ömür kalitesinde bozulma riski olan yetişkinler için de düşünülebilir.
Alerji aşısı kimlere önerilebilir?
Prof. Dr. Ahmet Akçay: Alerji testlerinde arıya karşı alerji saptanmış, alerjik şok gelişen çocuk ve yetişkinlerde, böcek sokmasına cilt tepkisi olmasına karşın hayat kalitesi bozulan yetişkin hastalarda önerilebilir.
Arı sokmasına bağlı tekrarlayan büyük şişlikler tepkiler oluyorsa, tepkilerin boyutunu ve müddetini azaltmak için alerji aşısı önerilebilir.
Ölümcül sokma tepkilerinin %50’sinin birinci tepkiyle ortaya çıktığını da göz önünde bulundurduğumuzda aşı kararına hastanın isteği, psikolojisi ve riskleri birlikte kıymetlendirilerek karar verilmesi, daha gerçek bir yaklaşım olacaktır.
Arı alerjisi için aşı seçiminde madx mat moleküler alerji testinin önemi
Arı alerjisinin tesirli olması isteniyorsa yanlışsız aşı seçimi yapılması kıymetlidir. Arı alerjisinde birden fazla böceğe alerji görülme oranı yüksektir. Bunun nedeni çapraz tepkiye bağlı olabilir. Moleküler alerji testi ile gerçek alerjiler çapraz tepki ile ayrılabilir. Bu nedenle arı alerjisinde gerektiğinde madx mat moleküler alerji testine nazaran alerji aşısı planlanması yararlı olacaktır. Zira Madx Mat moleküler alerji testi alerji uzmanlarınca tahlil edilip yorumlanması yapıldığı için daha gerçek bir test seçimi olabilir. Bazen iki arı çeşidine de alerji aşısı gelişebilmektedir.
Arıya bağlı alerji aşısı kaç yaşında yapılabilir?
Arıya karşı alerji aşısı 5 yaşından sonra başlanır. Fakat beş yaş altındaki çocuklarda aşı tedavisi düşünülebilir. Bilhassa şiddetli böcek sokması tepkileri durumunda ve çocuğun ahenk gösterme mümkünlüğü yüksek olduğunda düşünülmelidir.
Arıya bağlı alerji aşısı nasıl yapılır?
Cilt altına enjeksiyon biçiminde yapılır. Öncelikle birinci 6 ay haftada bir aşı uygulanıp daha sonra ortalar açılarak tedavinin 12. ayından sonra ayda bir tedavi yapılır. Arıya karşı alerji aşısı 1 yıldan sonra 2 ile 5 arı sokmasına karşı tesirli olmaktadır. Daha fazla arı sokması riski olan arıcılarda daha yüksek dozda aşı tedavisi yapılabilir. Çocuklarda aşı tedavisi yetişkinlere nazaran daha düşük dozda yapılmaktadır.
İkinci yıldan sonra 6 haftada bir ve üçüncü yıldan sonra 8 haftada bir verilmesi tavsiye edilir. Beş yıldan daha uzun kullanımlarda 3 ayda bir uygulanması önerilir ve rastgele bir yan tesire ve tesirde azalmaya neden olmamıştır.
Arıya bağlı alerji aşısı ne kadar mühlet yapılması gerekir?
Arıya bağlı alerji aşısının uzun müddetli tesiri olması için en az 5 yıl mühlet uygulanması gerektiği bildirilmiştir. Çocuklarda 3 yıl müddetin kâfi olduğu bildirilmiştir. Alerji aşısının yapılmasının bitirilmesine arı alerjisi olan hastaya nazaran karar verilmelidir.
Arıya bağlı alerjide alerji aşısını kesmek için, testlerde alerjinin kıymetsiz düzeylere düşmesi yahut cilt testinin negatif olması kriter olarak kıymetlendirilebilir. Fakat bu durum 5 yıldan az bir müddette çok seyrek görülür.
Arıcılarda arıya karşı alerjisi varsa ne yapmalıdır?
Arı işiyle uğraşan ve arı sokmasına bağlı önemli alerjik tepki gelişmişse mesleği bırakmak gerçek bir yaklaşım olacaktır. Mesleğini bırakmak istemeyenlerin kesinlikle arı sokmasına karşı sıkı tedbirler almanın yanında kesinlikle alerji aşısı yaptırması gerekir. Arı tedavisinin birinci 6 ayında işine orta verilmesi daha uygun olur. Çünki aşı tedavisinde muhakkak bir doza ulaşıncaya kadar risk yüksektir. Kesinlikle yanlarında acil iğnesi bulundurmalı, antihistaminik, ağrı kesiciden oluşan acil yardım kitini yanlarında taşımalıdır. Arı işiyle uğraşan ve arıya alerjisi olanların daha yüksek dozda aşı olması ve ömür uzunluğu aşı tedavisini sürdürmesi gerekir.
