Son günlerde bilhassa toplumsal medyada ortaya çıkan imgelerle toplumun her kesitinde reaksiyonla karşılanan akran zorbalığının daha çok okul ortamında yaşandığını belirten Çocuk Ergen Psikiyatri Uzmanı Yrd. Doç. Dr. Neriman Kilit, yapılan birçok çalışma sonucunda 5 ortak zorba davranışının ortaya konulduğunu söyledi. Yrd. Doç. Dr. Neriman Kilit, zorbanın kurbana ziyan verme niyeti ile zorbalığı yaptığını, atağın tekrarlayıcı özellikte olduğunu, kurbanın, zorbayı tahrik etmeden sözel ve fizikî saldırganlığa uğradığını, zorbalığın, kurbanın da yer aldığı toplumsal küme içerisinde meydana geldiğini ve zorba ile kurban ortasında güç dengesizliği olduğunu söyledi.
Çocuk Ergen Psikiyatri Uzmanı Yrd. Doç. Dr. Neriman Kilit, son günlerde gençler ortasında yaşanan akran zorbalığına ait değerlendirmede bulundu.
Akran zorbalığı daha çok okulda yaşanıyor
Yrd. Doç. Dr. Neriman Kilit, akran zorbalığını “okul içinde yahut dış ortamda kişinin kendi yaştaşı yahut misal yaşta bulunan bireyler tarafından fizikî, sözel, ruhsal yahut ekonomik istismara uğratılması durumu” olarak tanımladı. Yrd. Doç. Dr. Neriman Kilit, “Ancak günümüzde akran zorbalığı okul dışından ya da okul yolundan fazla daha çok okul içinde meydana gelen bir davranıştır.” dedi.
Zorbalığa maruz kalma birinci yıllarda görülüyor
Akran zorbalığının karmaşık toplumsal süreçleri, toplumsal alakaları ve tesirli irtibatı içerdiğini kaydeden Yrd. Doç. Dr. Neriman Kilit, “Okulun büyüklüğü, bulunduğu bölge, öğrencilerin sosyoekonomik seviyeleri çoklukla bu durumların sıklığında rastgele bir farklılık yaratmamakta ise de sıklıkla zorbalığa maruz kalma riski okulun birinci yıllarında görülürken, zorbalar da daha fazla son sınıflar da bulunmaktadır. Çoğunlukla daha küçük yaşta ve bedence zayıf çocuklar zorba tarafından mağdur olarak seçilirken, direkt fizikî zorbalığa maruz kalma daha çok erkek öğrenciler de görülmektedir.” dedi.
Zorbalığın pek çok çeşidi bulunuyor
Akran zorbalığı içerisinde pek çok davranışın yer aldığını söz eden Yrd. Doç. Dr. Neriman Kilit, “Akran zorbalığı kapsamında bedellendirilen davranışlar, itme, tekme atma ve dürtme halinde fizikî ya da tehdit etme, alay etme, sataşma ve lakap takma üzere sözel olarak ortaya çıkabileceği üzere toplumsal dışlama ve kasıtlı olarak kümenin dışına itme halinde de yaşanabilmektedir.” dedi.
Zorbaca davrananlar zorbalığa da maruz kalıyor
Araştırmacıların başlangıçta zorbalık yapan kişi ya da şahısları “zorba”, zorbalığa maruz kalan bireyleri de “kurban” olarak tanımladığını belirten Yrd. Doç. Dr. Neriman Kilit, “Ancak daha sonradan yapılan çalışmalar, bu sınıflamanın durumunu kolaylaştırdığını ve çocukların büyük kısmının hem öteki çocuklara zorbaca davranışlarda bulunduğunu hem de kendilerinin zorbaca davranışlara maruz kaldığını göstermektedir.” dedi.
Zorbalar ekseriyetle erkek, fizikî olarak güçlü oluyor
Yalnızca zorba kümesinde yer alanlarla ile ilgili karakteristik özellikler belirlemenin daha güç olduğunu belirten Yrd. Doç. Dr. Neriman Kilit, “Zorbalarla ilgili klâsik fikirler zorbaların, erkek, fizikî açıdan güçlü, akademik taraftan pek de başarılı olmayan ve çatışmalarını şiddet kullanarak çözemeye çalışan çocuklar olduğu istikametindedir.” dedi.
Kurbanın yaşadığı düşünceyi göstermesi zorba davranışı pekiştiriyor
Genel olarak zorba olanların empatik eğilimlerinin başkalarından daha düşük olduğunun varsayıldığını kaydeden Yrd. Doç. Dr. Neriman Kilit, “Bu nedenle de zorbaların çok az vicdan azabı yaşadıkları ile ilgili bilgiler genelde yer almaktadır. Lakin ileri sürülen bu varsayımı doğrulamak için yapılan araştırmaların, sonuçlarının dengeli olmadığı görülmektedir. Yapılan birtakım çalışmalar zorbaların, toplumsal yeterliklerinin son derece fazla olduğunu ve zorbaların, başkalarının fikirlerini manipüle edebilme ve manaya maharetine sahip olduğunu belirtmektedir. Hakikaten yapılan birtakım çalışmalar da kurbanın yaşadığı badireyi göstermesinin zorbanın davranışlarının daha çabuk pekişmesine neden olduğu tarafındadır.” dedi.
Zorbalık 5 farklı çeşitte incelenebilir
Bu zorba karekterindeki araştırmalarda ortaya çıkan farklılıkların akran zorbalığınını 5 temel kuramsal yaklaşımla ele alınması gerektiğine sebep olduğunu kaydeden Yrd. Doç. Dr. Neriman Kilit, zorbalığın 5 başka tıpta incelenebileceğini belirterek şunları söyledi:
Öğrenciler ortasındaki ferdî farkların bir sonucu olarak zorbalık: Bu görüşe nazaran zorbalık fizikî ve/veya ruhsal güçleri farklı öğrencilerin müsabakası sonucu ortaya çıkar. Güçlü olan zayıf olanın üzerine baskı uygulama güdüsü ile davranışa geçer.
Gelişimsel bir süreç olarak zorbalık: Bu görüşe nazaran zorbalık erken çocuklukta, başkalarının yanında kendi varlığını gösterebilmek ve toplumsal baskınlık kurabilmek maksadıyla başlar. Örneğin; kendisinden güçsüz olana vurur, tekme atar. Bu durum evrim kuramıyla da uyumludur ve zorbalığı rekabet içeren bir dünyada ömürde kalmanın bir yolu olarak kullanılması mümkündür. Lakin yıllar geçtikçe beşerler zorbalığı sözel yahut dolaylı olarak daha toplumsal yollarla gerçekleştirmeye başlarlar.
Sosyo-Kültürel bir olgu olarak zorbalık: Bu görüş zorbalığı farklı güçlerdeki toplumsal kümelerin varlığı ile açıklar. Burada kelamı edilen farklılıklar lisan, din, cinsiyet, ırk, etnik küme ve toplumsal sınıf üzere tarihi ve kültürel farklılıklardır. Bu değişkenler açısından baskın kümeye dâhil olanlar başkalarına zorbalık yapma eğilimi taşırlar. Bunlar içinde en çok üzerinde durulan cinsiyet değişkenidir. Toplum genel olarak ataerkildir ve erkeklerin bayanlardan daha güçlü olduğu istikametinde toplumsal bir inanç bulunmaktadır. Bu nedenle zorbaların daha çok erkeklerden oluştuğunu ortaya koyan araştırma bulgusu mevcuttur.
Okuldaki akran baskısına bağlı olarak zorbalık: Bu görüş sosyo-kültürel yaklaşıma yakındır, zira zorbalığı toplumsal bağlam içinde ele almaktadır. Lakin burada toplumsal bağlam cinsiyet, ırk, sınıf farkı üzere değişkenlerle değil, toplumdaki başka bireylerin davranışlarıyla ilişkili olarak açıklanmaktadır. Bir akran kümesi içinde bulunan öğrenci o kümenin kurallarına ve davranışlarına uyumlu davranarak zorbalık yapmaya başlayabilir. Ekseriyetle ortak hedef ve ilgiler çerçevesinde bir ortaya gelen bu küme üyelerine dayanak verirken dışta kalanlar için bir tehdit oluştururlar.
Onarıcı adalet açısından zorbalık: Bu yaklaşım zorbaların kendisini bulunduğu toplumsal yapıyla bütünleşmiş olarak görmediğini ve okulda güzel bir yere sahip olduğunu düşünmediğini öne sürmektedir. Böylelikle haksızlığa uğradıklarını düşündükleri bu toplumsal yapıda adaleti kendileri sağlamak ve değersizlik hislerinin üstesinden gelmek üzere zorbalık yapmaya başlarlar.
5 ortak zorba davranışı var
Yrd. Doç. Dr. Neriman Kilit, yapılan birçok çalışma sonucunda 5 ortak zorba davranışının ortaya konulduğunu belirterek bunları da şöyle sıraladı:
- Zorba, kurbana ziyan verme niyeti ile zorbalığı yapar,
- Kurbana yönelik taarruz, tekrarlayıcı özelliktedir,
- Kurban, zorbayı tahrik etmese de sözel ve fizikî saldırganlığa uğrar
- Zorbalık, kurbanın da yer aldığı toplumsal küme içerisinde meydana gelir,
- Zorba ile kurban ortasında güç dengesizliği vardır.
Ailesel davranış ve tavır yanılgıları tesirli oluyor
Yrd. Doç. Dr. Neriman Kilit, zorbalık uygulayan gençlerin ailesel özelliklerine bakıldığında çoklukla, çocuğa birincil olarak bakan şahıslar tarafından çocuğa ilgisiz davranılması, göz yumucu aile yapısı, çocuğun davranışlarına yönelik az kural yahut hudut koyan aile yapısı, aile tarafından çocuğun toplumdan izole edilmesi ve faal toplumsal hayatın engellenmesi üzere ortak özellikler olduğunu söyledi.
Problemli ebeveyn tavırlarının da zorba davranışlarda bulunan şahısların ortak özelliklerinden biri olduğunu belirten Yrd. Doç. Dr. Neriman Kilit, “Ebeveynler ortasında çatışma olması ve ahengin olmaması, ailenin uygun olmayan disiplin prosedürleri kullanması, yapılan yanılgının çok üstünde cezalar vermesi, saldırgan davranışları çocuğa aktarması ve cesaretlendirmesi, otorite figürü olarak çocuğu çok denetim altında tutma, cezalandırma ve meskende çok kurallar, standartlar belirleme ve bunları uygulama, durumları ortaya çıkmaktadır.” dedi.
Daha düşük ailesel dayanak alıyorlar
Akran zorbalığı ile ilgili çalışmalarda zorba ve kurbanların, zorbalığa katılmayanlara nazaran daha düşük ailesel takviye bildirdiklerinin görüldüğünü kaydeden Yrd. Doç. Dr. Neriman Kilit, “Sıcak ve destekleyici ailelere sahip olan çocukların, daha az akran zorbalığına uğradığı, uyguladığı ve bu ailelerde bulunan çocukların zorbalık mağduriyeti sonrası doğabilecek sıkıntılarla daha uygun baş edebildikleri bildirilmiştir. Daha destekleyici aile ortamında bulunan ve akran zorbalığına uğrayan çocukların, daha az destekleyici aile ortamında bulunanlara nazaran daha az duygusal ve davranışsal sıkıntılar gösterdikleri belirtilmiştir. Bu bakımdan akran zorbalığına uğratan ve uğrayan çocukların ailelerine de kesinlikle takviye verilmelidir.” diye konuştu.
