Yazı: Ayşegül Uyanık Örnekal/Bebeğimle Elele
Soğuk havale tanımını hiç duydunuz mu? Bu tabloda havalenin başlıca belirtilerinden ateş görülmüyor. Nöbet, istemsiz kasılmalar, bazen de bilinç kaybıyla kendini gösteren soğuk havale, erken teşhis ve ailelerin soğukkanlı müdahalesi ile kontrol altına alınabiliyor. En çok üç ay ila beş yaş arasındaki çocuklarda görülse de hastalığın atakları ömür boyu sürebiliyor. Medical Park Bahçelievler Hastanesi Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları Uzmanı Yrd. Doç. Dr. Hayri Gözlükgiller’den soğuk havaleye ilişkin merak ettiklerimizi öğrendik.
Soğuk havale nedir?
Havale; beyinde gelişen normal olmayan ve istem dışı elektrik boşalımlarının vücudun el, kol, yüz gibi belirli bölgelerinde bilinçsizce kasılma ve gevşemelere neden olmasını ifade ediyor. Genellikle ateş eşlik etse de bu belirtinin olmadığı havale türü de bulunuyor. Bu da ‘soğuk havale’ olarak adlandırılıyor. Soğuk havalede ateş belirtisi olmaması nedeniyle ebeveynler çocuklarının havale geçirdiğini geç fark edebiliyor. Erken müdahale edilmemesi ise çocukta kalıcı fiziksel ve zihinsel sorunlara neden olabiliyor.
Ateş olmadığına göre durum nasıl anlaşılıyor?
Soğuk havalede ateş olmuyor ancak çocukta bilinç kaybı, vücutta istemsiz kasılma veya gevşemeler gözleniyor. Bunun yanı sıra gözlerde kayma, ağızdan köpük gelmesi soğuk havalenin diğer belirtileri arasında yer alıyor. Ancak bu belirtiler her zaman aynı anda olmuyor. Tuhaf sesler çıkarma, istemsiz gülme gibi bulgular da görülebiliyor. Havale sırasında çocuğun dışkı ya da idrar kaçırması ve havale sonrası eğer çocuğun yaşı büyükse olayı hatırlamaması da tipik bulgular arasında sayılıyor.
İlk müdahale nasıl olmalı?
Öncelikle, nöbet geçiren çocuğun nefes yolunun tıkanmasını ve beynin oksijensiz kalmasını önlemek büyük önem taşıyor. Bunun için nöbet sırasında çocuğu sert bir zeminde sağa doğru yatırarak, ağzının açık tutulmaya çalışılması gerekiyor. Böylece dilin geri kaçarak, nefes borusunu tıkaması önlenmiş oluyor. Havale geçirirken ortaya çıkan istemsiz kol ve bacak hareketleri, çevredeki cisimlere çarpma ve ciddi hasarlanmaya neden olabileceğinden etraftaki eşyalar uzaklaştırılmalı, boynu sıkan bir giysi varsa gevşetilmeli. Bu esnada en doğru davranışlardan biri de çocuğun yaşamsal işlevleri takip edilirken, en kısa sürede acil yardım ekibine haber vermek… Anne-babaların böyle bir tablo karşısında sakin olması erken müdahale için büyük önem taşıyor.
Yapılan yaygın yanlışlar neler?
Sıklıkla çocuğun nöbet sırasında dili geriye kaçıyor diye dili öne çekilmeye çalışılıyor. Ayrıca dişini kaşık gibi sert cisimlerle aralamaya çalışmak da en sık yapılan hatalar arasında. Oysa bu davranışlar diş kırıklarına, ağza konulan cismin nefes yolunu tıkamasına neden oluyor ki bunlar da beyne zarar veriyor. Öte yandan havale sırasında eğitimsiz kişiler tarafından çocuğa yeniden canlandırma girişiminde bulunulması da istenmeyen sonuçlara yol açabiliyor.
Soğuk havale tablosunun ortaya çıkmasında riskli gruplar var mı?
Soğuk havalenin ortaya çıkış nedeni tam olarak bilinmiyor. Ancak ateşli havalenin altı ay ile beş yaş arasındaki çocuklarda görülme sıklığı fazla oluyor. Her 100 çocuktan üç ila beşinde havale görülüyor. Erkeklerde görülme sıklığı daha fazla oluyor. Ailesinde, özellikle baba, amca ve kuzenlerde ateşli havale geçiren kişiler varsa risk daha da artıyor.
Nasıl tanı konuluyor?
Soğuk havale tanısı için bilinç kaybı, vücutta istemsiz kasılma veya gevşemeler, gözlerde kayma, ağızdan köpük gelmesi gibi belirtiler ile ailenin gözlemleri önem taşıyor. Beyindeki elektrik hareketlerini görmek için de EEG (beyin elektrosu) çekiliyor. Tüm bu veriler eşliğinde tanı konuluyor.
Tedavi süreci nasıl ilerliyor?
Soğuk havalede erken teşhisin tedavi başarısındaki rolü çok önemli. EEG sonuçları değerlendirildikten sonra genellikle ilaç tedavisine başlanıyor. Eğer havaleyi tetikleyen bir neden varsa bunu ortadan kaldırmak gerekiyor. Beyaz ve çok parlak ışıklara maruz kalma, ekranın çok yakınındayken televizyonu açıp kapama gibi nedenler soğuk havaleyi tetikleyebiliyor.
Bu rahatsızlığın önceden fark edilip engellenmesi mümkün mü?
Eğer çocuğun aile hikayesinde soğuk havale vakası varsa çocuğun çok iyi takip edilmesi gerekiyor. Öte yandan düzenli ilaç kullanımı yeni atakların oluşmasını engelliyor. Bunun yanı sıra atakları tetikleyen diğer unsurların ortadan kaldırılması da etkili oluyor.
Tedavi edilmezse ya da yanlış bir uygulama yapılırsa neler olabilir?
Hastalığın erken teşhis edilmemesi vücutta kalıcı hasarlara sebep olabiliyor. Çünkü geçirilen her nöbette beyin hücreleri ölüyor. Erken müdahale edilmezse zihinsel sorunlara yol açabiliyor.
İyi bir gözlemci olun
Yrd. Doç. Dr. Hayri Gözlükgiller, çocuğu soğuk havale tanısı alan anne-babaların nelere dikkat etmesi gerektiğini şu sözlerle açıklıyor:
• Çocuğunuzu çok iyi gözlemleyin.
• Nöbet sırasında sakin olun, bir uzmana danışarak bu esnada nasıl davranmanız gerektiğini iyi öğrenin.
• Atakları tetikleyen unsurlar varsa bunlardan uzak durmaya çalışın.
• Çocuğunuzun tetkiklerini düzenli yaptırın.
