Yazı: Nilgün Yıldız
Sadece çocuklarda değil, bebeklerde de çok sık görülen kabızlık aslında çok geniş kapsamlı bir sorun. Kabızlık denildiği zaman sadece dışkılama sayısının azalması değil, aynı zamanda zor ve sert dışkılama da akla geliyor. Bir yaşındaki çocukların günde birden, daha büyük çocukların ise haftada üçten az ve sert kaka yapması ya da her gün ancak çok zor ve sert kaka yapması kabızlık olarak kabul ediliyor. Liv Hospital Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları Uzmanı Dr. Sultan Doğan, çocuklarda dışkılama sıklığının doğumdan sonraki ilk haftalarda günde ortalama dörtten, 6 ay-12 ay arası ikiye, 1-3 yaş arası bir veya ikiye, üç yaş üzerinde ise bire indiğini belirtiyor. Anne sütü ile beslenen bebeklerde bu 10 güne kadar çıkabiliyor ve bu durum normal kabul ediliyor.
Ne zaman başlıyor?
Sadece anne için değil, çocuk için de oldukça zorlu bir süreç olan kabızlık sorunu aslında dört dönemde ortaya çıkıyor; anne sütünden mamaya geçiş dönemi, karışık gıdalara geçildiği dönem, tuvalet eğitimi dönemi ve okul ya da yuvaya geçiş günleri.
Alt sınır 48 saat
Dr. Doğan, “Bebeğiniz en az 48 saat kaka yapamadığı ve yaptığında kakanın kuru ve sert olması durumunda kabızlıktan şüphelenmek gerekiyor. Normal yolla doğan bebeklerde kabızlık ve hazımsızlık problemleri ile daha az karşılaşıyoruz. Bu bebeklerin bağırsak floralarının daha iyi olduğu görülüyor. Sezaryen ile doğan bebeklerde bu floranın oluşması zaman alıyor ve zamanla hazımsızlık, kabızlık gibi sorunlar oluşabiliyor” diyor. Daha büyük çocuklarda ise düzenli tuvalete çıkmadığı veya haftada üçten az kaka yaptığında yine kabızlıktan şüphelenebilirsiniz. Küçük yaştaki çocuklarda bu durum huzursuzluğa ve hırçınlığa neden oluyor. İştahsızlık, mide bulantısı ve karın ağrısının yanı sıra kronik kabızlıkta yorgunluk ve halsizlik de bu şikayetlere eklenebiliyor. Çok uzun süren kabızlık ise çocuğun altına kaçırmasına neden olabiliyor. Kabızlığın idrar enfeksiyonuna yol açabildiğini de unutmamak gerekiyor.
Doğuştan gelebilir
Bebeklerin yüzde 99’u siyah renkli olan ilk kakalarını (mekonyum) 48 saat içinde yapıyor. Dr. Sultan Doğan, “Mekonyumun 48 saatten sonra çıkması ciddi bir hastalığın belirtisi olabiliyor. Bu hastalıklar arasında en sık görülen ise Hirschsprung hastalığı ve kistik fibrozist” diyor. Bebeklerde görülen kabızlık sebepleri arasında bebeğin yeterli beslenmemesi veya yeterli miktarda sıvı almaması yer alıyor. Anne sütünden formül mamaya geçiş yapan bebeklerde genellikle fonksiyonel bir kabızlık görülebiliyor.
Tatilde kabız olabilir
Çocuklarda kabızlık bazen aniden ortaya çıkabiliyor. Örneğin yemek alışkanlığının birden değiştirilmesi kabızlığa neden olabiliyor. Bu durum tatil dönemlerinde sık görülüyor. Kabızlık yaşayan çocuklarda genellikle kaka yaparken ağrı hissediliyor, bir kısmında ise kabızlık nedeniyle makat bölgesinde yaralar oluşabiliyor. Bu ağrı çocukta kakasını geciktirme ya da engelleme isteği doğuruyor. Kakanın tutulması ise kakanın daha sert olmasına ve daha şiddetli bir ağrıya neden oluyor. Çocuk bilinçli ya da bilinçsiz kaka yapmaktan korkmaya başlıyor. Böylelikle bir kısır döngü başlamış oluyor.
Kabızlık çeken çocukların yüzde 95’inde neden bulunamıyor ve bu duruma fonksiyonel kabızlık deniliyor. Yüzde beşinde ise gastrointestinal sistemin yapısal bozuklukları, metabolik/ endokrin hastalıklar, bağırsak sinir ve kas bozuklukları sorumlu tutuluyor.
Yapmayacağım işte!
Annelerin en çok merak ettiği sorulardan biri de tuvalet eğitimi ile kabızlığın bir ilişkisinin olup olmadığı… Dr. Sultan Doğan bu soruya şöyle cevap veriyor; “Tuvalet eğitimi başladığında karşılaşılabilecek sorunlardan biri de çocuğun tuvalet eğitimini reddetmesi… Bu çocuklar idrarlarını tuvalette rahatlıkla yapmalarına rağmen kakalarını yapmayı asla kabul etmiyorlar. Bu durum ise kabızlığı getiriyor. Böyle bir itirazla karşılaşan ailelerin yapması gereken maalesef tekrar alt bezi bağlamak… Bu durumda tuvalet eğitimini de çocuk hazır olana kadar ertelemek gerekiyor” diyor.
Kabız mı, değil mi?
Bebek ve çocuklarda kabızlık tanımı erişkinlerden farklı oluyor. Bebek ya da çocukta aşağıdaki kriterlerden ikiden fazlası var ise kabızlık tanısı konuluyor:
1. En az iki haftadır dışkılamaların çoğunda çakıl taşına benzer sert dışkı varsa.
2. En az haftada iki veya daha az sayıda sert dışkılama yaptıysa.
3. Dışkısını tutuyorsa.
4. Bezlerin içinde veya tuvalette normalden fazla kaka yapıyorsa.
5. Karınlarında şişkinlik varsa.
6. Ağrı veren sert dışkıya sahipse.
Aile meselesine dönüşmesin
Kabızlık tedavi edilmediği zaman kronik bir hastalığa dönüşebiliyor ve çocuğun genel gelişimini, büyümesini etkileyebiliyor. Ebeveynlerde stres yaratan bu konu çocuklara da yansıyor ve durumu daha da zorlaştırıyor. Böyle bir sorun yaşandığında, anne-babanın çocuğa karşı sürekli pozitif bir yaklaşım içinde olması öneriliyor. Aksi takdirde çocuğun psikolojisi de etkilenebiliyor ve hatta bazen çocuklar, bu durumu anne-babaya karşı kullanabiliyor.
Aklınızda bulunsun
• Kabızlık ilerlemişse ve bebek kakasını yapamıyorsa, en kısa sürede doktora başvurmak gerekiyor. Makattan yapılan, bebeğin kaka yapmasını kolaylaştırıcı jel kıvamında lavmanlar (gliserin) uygulanabiliyor. Bu müdahaleler bebeğin kolay kaka yapmasını ve sıkıntıdan kurtulmasını sağlıyor. Bu gibi yöntemler risk oluşturmuyor ve alışkanlık yaratmıyor.
• Çocuğunuz tuvalete oturacak kadar büyükse her öğünden sonra düzenli olarak tuvalete oturtmalı ve en az 10 dakika onu tuvalette oyalamalısınız. Çocuğunuzun ayakları tam yere değmiyorsa ayaklarının altına bir yükseltici koyun ve oradan destek almasını sağlayın.
• Kabızlık doğru beslenme ve hareketle geçmiyorsa mutlaka doktorunuzdan destek istemelisiniz. Kakasını yumuşak tutması için yardımcı ilaçlar verilebilir.
Bir de yalancısı var
Bebeklerin neredeyse yüzde 30-40’ında görülen ve ilk 1-2 aydan sonra ortaya çıkan tabloda aslında kaka sert oluyor ancak bebek biriktirip 3-6 günde bir zorlanarak yapıyor. Bunun nedeninin bebeğin küçük ve güçsüz olması, ayrıca yatarak kaka yapmanın zorluğu olduğu düşünülüyor. Ancak bu tablo kabızlık olarak kabul edilmiyor.
Kabızlıkta beslenme
Bebekler
• Altıncı aydan itibaren sebze ve meyve verin. Kayısı, armut, kabak, ıspanak tercihiniz olsun.
• Altı aydan büyük olan bebeklerde meyve suyu olarak erik ve kayısı suyu ile bol sulu gıdalar verilebilir.
• Bebeğin yediği ve içtiği besinler sulu ve posalı olsun. Örneğin sabah kahvaltı etmeden erik ve kayısıdan yapılmış marmelattan bir kaşık yedirip üzerine su içirebilirsiniz.
• Kabızlıkta erik ve kayısı kompostoları, kurubaklagil yemekleri, tam buğday unundan yapılmış ekmek ve tahıl ürünleri, bol sebze ve meyve tüketilmeli.
• Yemeklerde yeterince zeytinyağı bulunması da kabızlığı önleyebiliyor.
Çocuklar
• Mutlaka kahvaltı yapmalı.
• Bol sebze ve meyve yemeyi alışkanlık haline getirmeli.
• Su içme alışkanlığı kazandırılmalı. Kabızlık çeken bir çocuk özellikle sabahları aç karnına bir bardak ılık su içebilir ve hemen ardından incir, mürdüm eriği, kayısı, üzüm gibi meyveleri yiyebilir ya da kompostosunu içebilir.
• En etkili tedbir olarak, lif içeren yiyecekler yemeli. Beyaz ekmekten ve gazlı içeceklerden uzak durmalı.
