Yazı: Elif Girgin/Bebeğimle Elele
Bazen bebeğinizin gözündeki basit bir çapaklanma çok canınızı sıkar, bazen de hiç önemsemediğiniz bir belirti aslında çok önemli olabilir. Ne zaman ne yapmanız gerektiğini bilmek ise hem sizi rahatlatır hem de miniğinizi…
“Bebeklerde görme taramaları ve göz muayeneleri ileride çocuğun okul başarısını etkileyebilecek ya da ciddi görme problemleriyle sonuçlanabilecek çeşitli durumların saptanması için çok gerekli. Dikkatli bir muayene ile katarakt, göz tansiyonu (glokom), retinoblastoma (göz tümörü), şaşılık gibi durumları ayırt etmek mümkün” diyen Acıbadem Üniversitesi Göz Hastalıkları Ana Bilim Dalı Başkanı Prof. Dr. Banu Coşar, bebeklerde görülebilecek göz problemleri, hangi problemin neye işaret edip, nasıl tedavi edileceği ve bebeklerin göz sağlığı ile ilgili dikkat edilmesi gerekenlerle ilgili sorularımızı yanıtladı.
Bebeklere göz muayenesi hangi dönemden itibaren yapılmalı?
Gözlerin tüm sağlam bebek ve sağlam çocuk muayenelerinde değerlendirilmesi gerekiyor. Normal doğumla dünyaya gelen bebeklerin ilk aydan sonra yapılan muayenesinde göz sağlığı normal bulunursa 1,5 yıl sonra ayrıntılı muayene yapılmalı. Prematüre bebeklerin doğumdan bir ay sonra rutin göz doktoru muayenelerine başlanması gerekiyor. Bebek ve küçük çocuklarda gözün kayma açısı, göz bebekleri arasındaki mesafe gibi ayrıntılı ölçümler, göz muayenesi ve numara tespiti artık uzaktan kamera sistemi ile gerçekleştirilebiliyor. Bu da muayenenin oldukça rahat yapılabilmesini sağlıyor.
Bebeklerde en sık rastlanan göz problemleri neler?
Bebeklerde ve çocuklarda en sık gözyaşı kanal tıkanıklığı, konjenital (doğuştan) glokom ve katarakt, konjenital şaşılık, göz tümörleri, miyop, hipermetrop, astigmat gibi görme kusurları ve göz enfeksiyonları gibi problemlere rastlanıyor.
Göz hastalıklarında genetik faktörler ne derece etkili?
Yapılan bilimsel araştırmalar göz problemlerinde genetik ve çevresel faktörlerin aynı oranda etkili olduğunu gösteriyor.
Bebeklerde görülen göz hastalıklarının tedavisi nasıl yapılıyor?
Katarakt, glokom, göz içi tümörler gibi anatomik nedenlere dayanan göz hastalıklarında genelde tek çözüm ameliyat oluyor. Prematüriteye bağlı retina problemlerinde lazer tedavisi yapılabiliyor. Mikrobik göz hastalıklarında uygun antibiyotik ve ilaçlar veriliyor. Alerjik durumlarda antialerjik ve bazen kortizonlu damlalar kullanılıyor. Gözlük ihtiyacı belirli numaraların üstündeyse gözlük takılması tavsiye ediliyor.
Bebeklerde miyop, hipermetrop, astigmat gibi görme kusurları ne zaman ortaya çıkıyor?
Bebekler ve küçük çocuklar genellikle hafif hipermetropturlar, yani yakını iyi göremezler. Yaşla birlikte göz büyüdükçe hipermetropi azalır. Miyopi ise genellikle 8-12 yaşında ortaya çıkar. Ergenlik döneminde vücudun hızlı gelişmesi gözleri de etkilediği için miyopi hızlı bir şekilde artar. Genellikle 20 yaş civarında sabitleşir.
Astigmatizma ise genellikle korneanın doğal yuvarlak yapısının yumurta gibi oval bir şekle dönüşmesinden kaynaklanan bir kırma kusurudur. Göze gelen ışınlar her açıda eşit kırılmazlar. Bu nedenle cisimler çarpık ve/veya bulanık gözükür. Astigmatizma tek başına veya miyop ya da hipermetropla birlikte olabilir.
Hipermetrop ya da miyopi gibi durumlar düzenli muayene sırasında kolaylıkla belirlenebilir. Her iki durumda da uygun numaralı gözlükler kullanılarak erken yaşta müdahale yapılarak göz numaralarının ilerlemesini durdurmak ya da yavaşlatmak mümkün.
Hemen gözlük takmak şart mı?
Göz numarasının ilerlemesini durdurmak için tanı konduktan sonra düzenli şekilde gözlük takmak gerekiyor. Aksi durumda problemlerde ilerleme görülebiliyor.
Yakından televizyon izlemek, bilgisayara, tablete, telefona çok bakmak gerçekten gözleri bozar mı?
Son beş yılda yapılan araştırmalar çok uzun süre yakından televizyon izlemenin ve çok uzun süre bilgisayar ekranına bakmanın miyopi üzerinde etkisi olduğunu gösteriyor. Bilgisayar, cep telefonu ve tabletlerin ekranlarından yayılan yapay ışık ve bunlara uzun süre yakından bakan çocuklarda miyopinin de yüzde 80’lere varan oranda arttığı tespit edildi.
Anne-babalar bebeklerinin göz sağlığını nasıl kontrol edebilir?
Anne-babaların ilk bir aydan sonra bebeğin göz fonksiyonlarını takip etmesi, bebeğin kendileri ile göz kontağı kurup kurmadığına dikkat etmeleri gerekiyor. Bebek bu ilişkiyi kuramıyorsa veya gözünde dıştan fark edilecek bir renk ve şekil farklılığı varsa doktora başvurulması gerekiyor. Bebeklerin gözlerindeki şaşılık ve görme kusurları ilk aydan sonra bebek büyüdükçe ortaya çıkar. Bu dönemde kontrol edilmesi gerekir. Ara sıra bebeğinizin gözlerini sırayla kapatarak görmesini kontrol edin. Tek taraflı görme problemi varlığında, bebeğiniz gören gözünü kapadığınızda ağlayacak ve elinizi itmeye çalışacak, diğer gözünü kapadığınızda ise tepki vermeyecektir.
Çocuğunuzun gözlük takması gerekiyorsa bunlara dikkat edin
• Bebeklerde tüm görme sahasını kaplayan, yuvarlak, hafif çerçeveli, hafif camlı gözlükler takılması gerekiyor. Burun ve şakaklara baskının rahatsız edici düzeyde olmaması önemli. Numaralar hızla değişeceğinden 3-6 aylık aralarla takip edilmeli.
• 0-3 yaşlarında gözlük kullanması gereken çocukların zaten belirgin problemleri oluyor. Kataraktlı doğan bebeklerde göz içi mercek numarasını ayarlamak zor olacağından bebek bir süre çok yüksek numara hipermetrop kalıyor ve bu bebeklerde kontakt lens daha ön plana çıkabiliyor.
• Belirgin kayması olan bebeklerde gözlük takmak zorunlu olabiliyor. Aynı şekilde tembellik ihtimali fazla olan yüksek hipermetrop ve astigmatlılarda da gözlük takma zorunluluğu ortaya çıkıyor. Bu yaşlardaki bebeklerin yakın görmesinin düzeltilmesi tembelliğin önlenmesi/azaltılması açısından önem taşıyor.
• Bir gözde tembellik ihtimali varsa gözlere doktorun çizdiği sürelerde kapama tedavisi uygulanıyor. Bu, flasterlerinin gözü tamamen örteceği şekilde yapılıyor. Prof. Dr. Banu Coşar, gözlüğe bir şeyler yapıştırılarak düzgün bir kapama tedavisi yapılamadığını söylüyor.
• Yakına bakarken kayması belirginleşen çocuklarda bifokal gözlük kullanımı gerekiyor. (Bebek ve çocuklardaki bu bifocal camlarda uzak-yakın geçiş hattı yaşlıların kullandığından farklı olarak camın tam ortasında bulunuyor.)Kendi gözünüzden bile sakındığınız bebeğinizin gözleri özel ilgiyi hak ediyor. Hiçbir belirtiyi gözden kaçırmamak için çocuklarda en sık rastlanan göz hastalıklarını tanıyın.
HANGİ BELİRTİ, NEYİN HABERCİSİ?
Gözü sulanıyorsa
Doğumu takiben ilk bir hafta içinde gözyaşı kanallarının açılması ve gözyaşının bu kanallar aracılığı ile burun boşluğuna akması gerekiyor. Ancak bazen gözyaşı kanalının buruna açılan alt ucu tıkalı olabiliyor. Bu durumda gözyaşları dışarıya akıyor ve bebeklerde göz sulanması görülebiliyor. Tedavide en önemli yol gözyaşı kanallarına yavaş ve yumuşak hareketlerle masaj yapmak ve açılmasını sağlamak. Ayrıca antibiyotikli göz damlaları da kullanılıyor. Bu yöntemlerle yüzde 90 oranında gözyaşı kanalı açılıyor ve problem ortadan kalkıyor. Ancak bazen inatçı bir şekilde bu durum devam edebiliyor. Masajla ilk bir yılda tıkanıklık kendiliğinden açılmazsa ‘sondalama’ denilen teknikle anestezi altında kanal ağzı açılıyor.
Gözü çapaklanıyorsa
Bebeklerde gözde kanlanma, kaşıntı ve çapaklanma varsa konjonktivit denilen gözün en üst saydam tabakasının iltihaplanması söz konusu olabiliyor. “Bebeklik döneminde konjonktivitler mikrobik kökenli olur. Bunlar gerek doğum anında bulaşma sonucu gerekse doğumdan sonraki dönemde dışarıdan alınan enfeksiyonlar olabilir. Özellikle üst solunum yolu enfeksiyonu ile birlikte sık görülür” diyen Prof. Dr. Banu Coşar, çapaklanmanın antibiyotikli damla, jel ve pomad tedavisiyle bir hafta-10 günde geçeceğini belirtiyor.
Gözlerinde kayma varsa
Prof. Dr. Banu Coşar, “Bebeklerin gözlerinde ilk üç ay içerisinde aralıklı olan kaymalar, normal bir fizyolojik durum. Bu durum gerçek bir kayma (şaşılık) olabileceği gibi, yalancı bir kayma da olabilir. Bebeklerde burun kökü basık olduğu için, göz kapaklarının iç kısımlarında bir cilt katlantısı olabilir; bu görünümün doğurduğu göz kayması izlenimine ‘yalancı kayma’ denir. Yalancı kayma görünümü yaş büyüdükçe burun kökü yükseleceğinden kendiliğinden geçer. Zamanla düzelmeyen gerçek göz kaymalarında (şaşılık) ise bebek, genellikle bir gözünü tercih eder. Tercih edilmeyen gözde ise tembellik gelişir” diyerek göz tembelliğinin, tedavisi ancak çocukluk döneminde yapılabilen ciddi bir bozukluk olduğunu, tedavi edilmediğinde görme kaybına sebep olabileceğini belirtiyor. Bu durumda öncelikle gözlük veriliyor. Bazı kaymalar sadece gözlük takarak düzelebiliyor. Gözlükle düzelmeyen göz kaymaları ise zor olmayan bir ameliyatla düzeltiliyor.
Kaymanın nedenlerinden birinin de ‘retinoblastoma’ adı verilen bir tümör olduğunu ekleyen Prof. Dr. Coşar, bu tümörün ortalama olarak 18 aylıkken ortaya çıktığını ve çoğu zaman kendisini, kayma ile gösterdiğini; erken tedavinin, bu durumda hayati önem taşıdığını söylüyor.
Gözünde beyazlık varsa
Yenidoğan döneminde, bebeklerin gözlerinde beyazlık varsa derhal uzman göz doktoruna danışılması gerekiyor. Çünkü bu durum çoğunlukla görmeyi engelleyen doğumsal bir katarakt veya retina problemlerine işaret ediyor. Katarakt için operasyon, retina problemleri için takip veya cerrahi girişimler gerekiyor.
Objeleri takip edemiyorsa
Objeleri takip etmeme, tanıdık yüzlere tepki vermeme görmeyi engelleyen doğumsal bir katarakt (gözün lensinin saydam olmaması) veya retina (gözün sinir tabakası) probleminden kaynaklanıyor. Kataraktın tedavisi ise ameliyat… Retina problemleri bazen cerrahi gerektirebiliyor ancak maalesef bazen de çözümsüz olabiliyor.
Gözlerinde titreme hareketi varsa
Bebeklerin gözlerindeki istemsiz, ritmik göz hareketlerine ‘nistagmus’ deniyor. Nistagmus’un çeşitli tip ve nedenleri bulunuyor. Tedavisi de tip ve nedenine göre planlanıyor. Tedavide gözlükler, prizmalı gözlükler ve cerrahi girişimler uygulanabiliyor.
Göz kapaklarında şişkinlik varsa
Göz kapaklarındaki daimi şişlik dermoid kist, hemanjiyom ve diğer kapak kitlelerinden meydana geliyor. Kitlenin tipine göre bazen sadece takip, bazen kitle içine çeşitli maddelerin injeksiyonu, bazen de kitlenin operasyonla alınması gerekebiliyor.
Bebekler hangi aylarda nelere tepki verir?
0-3 ay: Işığa ve şekillere yanıt verir, incelemek ve keşfetmek için gözlerini oynatır, hareketli objeleri ve ışığı takip eder, yüze, canlı ve karışık şekillere dikkatli bakar.
3-7 ay: Göz hareketleri yumuşaktır. Görme keskinliği artar. Görme sahasına giren objeleri takip eder, çevreyi inceler, bildiği yüzleri ve objeleri tanır, objeden objeye görme dikkatini değiştirebilir.
7-12 ay: Objeleri beceri ile hareket ettirir, hareketleri ve karaltıyı takip eder, görme keskinliği iyidir, yüz mimiklerini ve kaba vücut hareketlerini taklit eder, bakma oyunları oynar.
12-24 ay: Tüm görme becerileri gelişmiştir. Objeleri bir araya getirir, objeleri birbirine uygun birleştirir, kitaptaki objeleri işaret eder, kalem veya fırça ile karalama yapar.
