Yazı: Güzide Yülek
”Bebeğinize kitap okumak; daha sonraki yaşlarında bağımsız okuma yeteneklerini geliştirmesi ve kitap okumayı sevmesi için yapacağınız en büyük yatırım.”
YER VE ZAMAN ZOR DEĞİL
Yetişkinlerin çoğu “Ne okuyorsun?” diye sorulduğunda çoğunlukla “Kitap okuyacak zamanım olmuyor” yanıtını verebilir. İşte çocuğunuzun gelecekte bu cevabı vermesini istemiyorsanız kitap okuma alışkanlığını edinmesi için de zaman yaratmayı bilmelisiniz. Çocuğunuz küçükken nereye giderseniz gidin sevdiği kitap ve dergileri yanınıza alın. Araba yolculuğu sırasında o arkada bebek koltuğunda otururken bile verin eline resimli kitabına baksın, size orada neler yazıyor anlatsın. Daha büyük yaşlardaysa okusun. Yemekten sonra dinlenirken ya da yatmadan önce kitap için mutlaka zaman ayırın. Bu sırada siz de kendi dergilerinizi, kitaplarınızı alıp okuyun. Unutmayın, çocuklar önlerindeki en yakın örneği taklit eder. Siz ne kadar kitap okumayı severseniz, çocuğunuz da sizden ilham alacaktır.
Okumayı sevmek, başarıya giden yolda en önemli kilometre taşlarından biri. Okul öncesi resimli kitabı seven çocuk, ilkokula başlayıp okumayı öğrendiğinde minik bir kitap kurdu olma yolunda hızla ilerliyor. Her çocuk elbette kendine özel; kimi okumayı erken çözüyor kimi ağır ağır ama emin ilerliyor. Okumayı sevmesi ve iyi bir kitap okuru olması için elbette sizin de bir ebeveyn olarak almanız gereken minik önlemler var. Dahası tüm yükü sadece okula bırakmak yerine, evdeki rol modeli olarak siz de uygun kaynaklar konusunda kolları sıvamalısınız. Anaokulu öncesi için kilometre taşlarını oluşturmak adına evde mini bir kütüphane oluşturarak çocuğun ilgisinin kitaplıkta olmasını sağlayabilirsiniz. Odasına kuracağınız mini kitaplıkta yaşına uygun resimli hikayeler iyi bir adım olabilir. Gelin, kitap kurdu bir çocuk yetiştirmenin ilk adımlarını ne zaman ve nasıl atmanız gerektiğine dair ipuçlarına göz atalım.
Neden bebekken başlamalı?
Çocuklar üzerinde yapılan araştırmalar aktif anlatıma maruz kalanların akranlarına oranla avantajlı olduğunu ortaya koyuyor. Bunun için en iyi yol, okuma dili… Bebeğinize kitap okumak; daha sonraki yaşlarında bağımsız okuma yeteneklerini geliştirmesi ve kitap okumayı sevmesi için yapacağınız en büyük yatırım. Ayrıca ne kadar çok kitap okursanız okul öncesi okuma problemlerini o kadar çabuk çözümlersiniz. Çünkü okuduğunuz her kitap büyük bir sözlük kaynağıdır aslında. Bu sözcükleri anlamlarını ve nasıl kullanılacağını kitaplar sayesinde öğrenecektir.
NE ZAMAN VE NASIL OKUMALI?
Okul çağındaki çocuğun programı yoğun olduğundan müzik dinlemek ya da spor yapmak, okumadan kaytarmak için bir yol olabilir. Sakın bu oyuna gelmeyin, onun sizi atlatmasına da izin vermeyin. Ev içinde okuma saati belirleyebilirsiniz. Günde 30 dakikanızı hem siz hem de çocuğunuza okuma saati olarak belirleyin. Bu kadarlık zaman dilimi bile hiç okumamaktan iyidir. Sürekli yapılan her davranış da bir süre sonra alışkanlığa dönüşür, unutmayın. Hatta çocuğunuza küçükken yaptığınız stratejileri kullanın. Önce kitap okuyun ardından kitapla ilgili sohbet edin. Ucu açık sorular sorun mesela… İlkokulun ilk yıllarında çocuğunuzun size kitap okuması hayli önemlidir. Onu teşvik etmek için bir sayfa o okusun, bir sayfa siz okuyun. Çocuğunuz okurken hata yaparsa düzeltme konusunda dikkatli olun. Her hatasını düzeltip cesaretini kırmayın.
Bebeklik dönemi
Evet, bebeklik dönemi kitap okuma alışkanlığı ve sevgisi edindirmek için harika bir dönemdir. Bir yaşına kadar olan dönemde bebeğinizle birlikte resimli kitapları karıştırın, onlara bu resimlere uygun hikaye anlatın. Konuşmayı bilmese de sizin ses tonunuza göre o da kendince bir şeyler anlatmaya çabalayacaktır. Ayrıca sayfaları çevirmesine izin verin. Sevimli hayvan resimleri olan sayfaları okşaması için önderlik edin.
Yürüyorum, öyleyse okurum
Yürümeye başladığı 1-3 yaş arasında çocuğunuzla sık sık kitap okuyun. Artık sayfalardaki resimleri tanımaya başladığından, onunla soru sorarak, cevap vererek oyunlar oynayın. Örneğin “Nerede tavuk?”, “Papağan ne diyor?” gibi sorular sorarak kitap okumayı teşvik edin. Masallardaki gibi ‘miş’li geçmiş zamanlarda cümlelerinizi bitirin. Bu yaşlardaki çocuklar daha önce okuduğunuz birkaç kitabı kendilerine favori kitap seçebilirler. Sevdiği kitapların adlarını ezberlerler. Kitap kapağındaki resimden sevdikleri kitabı tanırlar. Sevdiği kitapları eline verin ve size okumasını isteyin. Elbette henüzokumayı bilmiyor ama sizden defalarca dinlediği için kendi dilinde, aklında kaldığı kadarıyla bir şeyler anlatarak okuma eylemi gerçekleştirdiğini sanacaktır. Bu oyun, onun kitapları sevmesi ve okumaya teşvik etmenin yollarından biri…
3-4 yaş arasında
3-4 yaş arasındaki çocuklar artık kendi kitaplarını kendi keşfetmek isteyebilir. Sevdiği kitapları onlara bebeklik dönemindeki sakin ses tonunun ötesinde daha gür bir ses ile okuyun. Hatta kitap kahramanlarına göre ses tonunuzu değiştirin. Dikkat kesildiğini göreceksiniz. Alfabe kitapları da bu yaş çocuğuyla birlikte okuyacağınız kitaplardan biri olabilir. Her harf için bir şarkı seçin ve o harfe göre şarkılar söyleyerek birlikte kitap okuyun. Harfleri de öğrenmesini sağlarsınız. Bu yaşlarda artık resim yapabildiği için sembollerle yazmasını, resmederek hikayenin özetini çıkarmasını isteyin.
Okul öncesi yaşlar
Artık bazı kelimeleri görsel hafızası güçlü ise hemen tanıyabilir. Alfabenin bazı harflerini size kendiliğinden söyleyebilir. Siz ona kitap okurken cümlenin gelişinden sonunu tahmin edebilir. Bırakın cümleyi o tamamlasın. Bu yaşlarda kitap bittikten sonra çocuğunuza kitabın ne anlatmak istediğini, kitap kahramanlarının neden, nasıl, niçin bu eylemi yaptığını sorun. Fikir yürütmesini sağlayın. Bazı geceler sırayla hikaye anlatma partileri düzenleyin. Kitap okumayı eğlenceli hale getirin.
Okullu olduk
6-7 yaşlar çocuğunuzun ana sınıfı ve ilkokula başladığı yaşlardır. Bilinen hikayeleri okumaya başlayın. Bilmediği kelimeleri resim yoluyla anlatmaya çalışın. Okulun ilk sömestrinde okumayı çözebildiyse resimli hikayelerin altındaki yazıları da tek tek okumaya başlayacaktır. Hecelemeyi yüksek sesle yapması için teşvik edin.
İkinci sınıf ve sonrası
Artık okumayı söktüğü için bağımsız olarak uzun süreler kitap okuyabilir. Doğru vurguları yapabilmesi için sesli okumayı teşvik etmeye devam edin. Yabancı ya da daha önce hiç duymadığı kelimeler için açıklayıcı olun.
9-13 yaş
Artık okumak istediği kitapları kendi seçebileceği yaşta olduğundan bırakın kendi seçim yapsın. Biyografiler, şiir ve bilimkurgu kitapları tam onlara göre… Hem mecaz ve teşbih de bu tür kitaplarda çokça olduğundan yeni birçok şeyi öğrenmek için yeni kapılar aralayacaktır. Örneğin Harry Potter serisi hem heyecanlı hem fantastik hem de sürükleyici olduğundan elindekini bitirip bir sonraki kitaba geçmek için sabırsızlanacaktır.
NE OKUYOR?
Çocuğunuz anaokulundan üçüncü sınıfa kadar okumayla ilgili büyük bir yol katetti. Aslında okumayı sevmesi ya da sevmemesinin temel dönemi işte tam da bu dönemdir. Okuldaki öğretmenleri okumayı sevdirmek için yeterince destek olacaklardır. Ancak siz de onun bu gelişiminde çok önemli bir yere sahipsiniz. Çocuğunuz artık takılmadan okumaya başladığı yaşlara geldiyse kitap seçkisinde geniş bir yelpaze sunmaya devam edin. İlgi alanı sizin rehberiniz olsun. Örneğin dinozorlara ilgi duyan bir çocuğunuz varsa bu tarzda kitaplar arayıp bulun. Onunla favori kitapları ve okuldaki okuduğu kitaplarla ilgili sohbet edin. Belki şimdiden kendine favori bir yazar bile edinmiş olabilir. İlgisini çekecek farklı konularda da onlara önerilerde bulunun. Örneğin biyografi kitapları çocuğunuza kitap okumayı sevdirmenin diğer bir yoludur. Sevdiği müzik grubunun hayatını anlatan bir kitap, bir kahramanın biyografisi, yaşına uygun sorunları çözümlemesine aracılık eden komik dizi kitaplar, gençlik yayınları, dergiler önereceğiniz diğer örnekler…
ZAMAN YARATIN
Sesli okuma yapmak çocukları okumaya teşvik etmek için önemli bir etken ama tek yol değil. Aslında çok pratik yollar da var sevdirmek için. Örneğin gün boyunca her fırsatı değerlendirebilirsiniz. Siz yemek pişirirken ondan yaptığınız kekin ya da yemeğin tarifini okumasını isteyebilirsiniz. Market broşürleri, hafta sonu gazete ekleri gibi keyifli, hafif yayınları size okuyabilir. Bulmaca sayfalarını eline verip siz bir yandan iş yaparken diğer yandan onunla birlikte bulmaca çözebilirsiniz. Ya da tatil dönemindeyseniz gideceğiniz rota hakkında bilgi sahibi olmak için bu sürece çocuğunuzu da katabilirsiniz. İspanya’ya mı gideceksiniz? Öyleyse ülkeyle ilgili alacağınız bir kitabı önce verin çocuğunuza size okusun, orada nereleri göreceksiniz bırakın çocuğunuz okuyarak seçsin. Gezi programını çocuğunuz oluştursun. Bu daha da fazla okumasını teşvik edecektir. Yaşı ilerledikçe ve okumayı sevdikçe çocuğunuz muhtemelen artık tek başına okumaya başlayacak, yalnız kalmak isteyecektir. Bu da sizinle daha az zaman geçirmesi anlamına gelir. Birlikte okuma zamanları için ayrılan 30 dakika ve sonrasında yapacağınız kitap kritiği işte birlikte olmak için çok önceleri yaptığınız bir yatırım olacaktır.
