Çocuğunuz her gün okuldan gözü yaşlı geliyor ve tıpkı çocuğu mu şikayet ediyor? Ya da kuşkulu bir sessizlik ve sakinlik içinde mi? Yoksa büsbütün okula gitmeyi ya da servise binmeyi red mi ediyor? Son günlerinde davranışlarında sıradışı bir değişim mi var? Çocuğunuz sorunu akran zorbalığı olabilir! Ya da öteki bir deyişle okuldaki bir arkadaşından nizamlı olarak ruhsal ya da fizikî şiddete maruz kalıyor olabilir.
Çocuğunuzda önemli bir travmaya sebebiyet verebilecek bu hassas husus hakkındaki sorularımızı Üsküdar Üniversitesi NPİSTANBUL Hastanesi Çocuk Ergen Psikoloğu Özge Özkan’a yönelttik.
Akran zorbalığı hangi yaşlarda görülüyor? Hangi yaşlarda ağırlaşıyor?
Akran zorbalığı en çok 7-17 yaşlar ortasında gözlenen bir durum. Yaşıtlarının kelamlı ve fizikî tacizine uğrayan, alay edilen, dışlanan, şiddet gören, tehdit edilip, harçlığı ve ferdî eşyaları alınan çocukların durumu git gide artış gösteriyor. Kızlarda ruhsal zorbalık ön plandayken erkeklerde fizikî zorbalık ağır basıyor.
Akran zorbalığının altında yatan nedenler neler?
1. Ferdî nedenler
Bu öğrenciler etrafındaki arkadaşlarına karşı saldırgan tavır gösteriyor. Yetişkin bireylere karşı öfke duyuyor ve saldırgan davranışlarda bulunabiliyorlar. Üstünlük dürtüsü ile hareket ederek baskın olma gereksinimlerini ön plana çıkarıyorlar. Zorbalığa (istismara) uğrayan öğrencilerle çok az empati kuruyorlar. Genel itibariyle, zorbalığa (istismara) başvuran bireylerin iç dünyalarında inançsız ve zayıf bir kişiliğe sahip olmaları yatıyor.
2. Ruhsal zorbalık
Kişiyi kasıtlı olarak küme dışında tutup yalnızlığa itmek, oyun yahut diğer etkinliklere almamak, izole etmek, yok saymak, görmezden gelmek, dışlamak, hakkında palavra yanlış dedikodular yapmak, başka insanlarla arasını açmaya çalışmak ruhsal zorbalık olarak tanımlanıyor.
3. Ailesel nedenler
Çocuk ve ergenin saldırgan reaksiyonlar geliştirmesinde dört kıymetli etken var. Ailenin, bilhassa çocukla ilgilenen onun bakımıyla uğraşan kişinin (genel olarak annenin) temel duygusal yaklaşımı çok değerli. Çocukluğun birinci yıllarında çocuğa karşı yetersiz ilgi ve sevgiyle barizleşen olumsuz tavır, çocuğun geleceğinde başka insanlara karşı şiddete başvuran, acımasız ve saldırgan tavır gösterme riskini arttırıyor. Bakımını üstlenen kişi ya da bireylerin çocuğun saldırgan davranışlarına müsaade verici tavırlar sergilemesi de kıymetli bir etken. Şayet bakımını üstlenen kişi ya da şahıslar çocuğun akranlarına, kardeşlerine ve yetişkinlere karşı sergilediği şiddet içeren davranışlara kesin sonlandırmalar getiremiyorsa, müsaade verici bir tavır sergiliyorsa, çocuğun saldırganlık seviyesi artabilir. Sonuç olarak, çocukluk ve
4. Okula ilişkin nedenler
Müdür, müdür yardımcıları ve öğretmenlerin okul ortamındaki, bilhassa oyun alanları, okul bahçesi ve okul yolundaki yetersiz kontrolleri akran zorbalığının artmasına neden olabilir.
Çocuğunuz bir arkadaşından zorbalık görüyorsa nasıl hareket etmelisiniz? Hangi noktada müdahale etmelisiniz?
Akran zorbalığı uygulayan ya da uygulanan çocukların her ikisinin de ruhsal açıdan takip edilmesi gerekir. Zorbalığa maruz kalanlar depresyona yatkın olabilir, dersleri düşebilir, uygunca içine kapanıp arkadaşlarından uzaklaşabilir, aileleri ile çatışmalar yaşayabilir, konutta olmadık vakitlerde öfke patlamaları gösterebilir. Bu olayı atlatmak bazen çok güç olur. Zorbalığın mühlet ve şiddetine bağlı olarak senelerce olayın tesirleri sürer, kâbus görme, kimi vakit da güçlenip güçsüz gördüğü çocuklara şiddet uygulama yaşanabilir. Ailelerin bu mevzuda kendi içinde tahlil aramaları değil, uzmanlar tarafından yardım alarak ilerlemeleri hakikat olur.
Kendi çocuğumuz bir akranına zorbalıkyapıyorsa ne yapmalıyız?
Gençler üzerinde yapılan birçok araştırmada, anne-baba tavrının genç erkeklerde zorbalık davranışının gelişmesinde büyük tesirinin olduğu görülüyor. Diğer bir sözle, zorbalık yapan erkek çocukların ailelerinin, ekseriyetle aile içi bağlantılarda yetersiz, aile içinde fizikî şiddeti kullanan ve okul dışında çocuklarının kendilerini söz etmelerine fırsat tanımayan, çocuklarını yanılgılı bulan ebeveynler oldukları sonucuna varılıyor.
Çocuğunuzla, öğretmeniyle ve öteki velilerle bu mevzuda sağlıklı bağlantı kurmanın yolları ne olmalı?
Okul idaresi ve öğretmenlere düşen bunları erken fark edip başlangıçta engellemek. Öğrenciler ortasında bağları gözlemek, o güne kadar arkadaşları ile bir ortada olan çocuklar yalnız kaldıklarında bunun nedenlerini araştırmak, dersleri ile ilgili bir sorun olup olmadığını sormak onlara en yakın durumdaki öğretmenlerin sorunu ortaya çıkarmalarına yardımcı olur. Çocuklar aileleri ile geçirdikleri vakitten çok daha fazlasını öğretmenleri ile geçirdikleri için, sorun olduğunda öğretmene anlatabilen, onun takviye olacağına güvenen çocuklar zorbalıkla karşılaştıklarında bunu öğretmenle paylaşabilir ve meselelerini çözebilir. Birebir halde okul yönetimi de öğrenciler ortasındaki istikrarları takip edip olayları başından fark ederek büyümeden engellediklerinde çocukları bu cins bir şiddetten koruyabilir.
- Zorbalığı önleyebilmek için okulda çalışan tüm işçinin ve öğrencilerin zorbalığın ne olduğunu bilmesi gerekiyor.
- Öğretim yılı başında hazırlanan okul rehberlik ve ruhsal müracaat planlarında içerisine zorbalığı tanıtıcı ve önleyici etkinlikler eklenerek öğrencilerin ve öğretmenlerin zorbalık hakkında farkındalık kazanmalarına, zorbalığın beğenilen karşılanmadığı tarafında bakış açısı kazanmalarına yardımcı olabilir.
- Okul temelli zorbalık tedbire programlarının tesirli olabilmesi için zorba ve kurban öğrencilerin gelişimsel profillerinin çıkarılması ve etraf ile olan ilgilerinin bilinmesi gerekiyor.
- Okul çalışanlarının katıldığı toplantılarda zorbalığı önlemede kullanılacak tekniklerle ilgili kararlar alınmalı ve besbelli kurallar ortaya konmalı. Bu kurallar öğrencilere, ebeveynlere, eğitimcilere ve okul işçisine ulaştırılarak kuralları anlamaları sağlanmalı.
- Zorbalığı önleyici çalışmalarda okulun bulunduğu bölgenin kültürel özelliği dikkate alınmalı.
- Okullarda zorbalığın yaygınlığı ve riskli kümeleri, sınıfları belirleyebilmek için çeşitli tanıma tekniklerinden (test, anket vb.) yararlanılmalı.
- Zorbalığın var olduğu bilinen okullarda öğretmenler, öğrencilerin arkadaşlık bağlarını tanımalı ve akran danışmanlığı üzere zorbalığı azaltıcı faaliyetlerde bulunmalı.
