İnsan kendini ve yaşadıklarını anlamlandırmaya çalışır. Bu anlamlandırma sürecinde ebeveynler mercek altındadır doğal olarak. İnsan, ebeveyniyle geçmişte kalanlar için değil yalnızca, bugün de devam etmekte olan bağlarını sorgular, yolunda gitmeyen ilgileri için bazen onları, bazen kendini kabahatler, affetmeye, affedilmeye çalışır. Sevgiler, öfkeler, kırmalar, onarmalar biçiminde devam eder hayat sarmalı…
Bu yazının hedefi; anneler ve kızları ortasındaki bağlantıyı ve bu bağ içindeki mümkün sıkıntıları kısaca irdelemek olacak.
Anne bir bebek için evvel her şey manasına gelir. Yani hem kendini hem dünyayı onun üzerinden tanımladığı varlık. Hem obje hem de tüm etraf. Bu his bazen ülkü, tam, kusursuz olma zorlantısını, daima kusur yapıyor ya da yapacak olma telaşını beraberinde getirebiliyor anneye. Halbuki şu da bilinen bir gerçektir ki, ülkü insan olamayacağı üzere ülkü, tam, mutlak gerçek bir anne de yoktur. Winnicot “yeterince âlâ anne” kavramından bahseder, elinden geleni yapan, bebeğinin gereksinimlerini karşılayan anne… Başlangıçta anne ve çocuk dış dünyadan farklı, ikili bir dünya içindedir. Baba, anne ve çocuk ortasında yaşanan neredeyse iç içe geçmiş bu yakınlıkta bir tampon vazifesi görür-görmelidir. (Babanın olmadığı yerde annenin dışındaki başkaları de tıpkı işlevde olabilir) Annenin de takviyesi ile baba da çocuğun ilgi alanına girer. Sonra yavaş yavaş açılan bu yoldan, başkalarına yönelir; kardeşlerine, büyüdükçe arkadaşlarına, okul arkadaşlarına, iş arkadaşlarına ve en sonunda eşine.
Bayanlar ve erkekler duygusal, fizikî, hormonal olarak farklı iki cinstir ve tahminen de bu farklılık dünyayı ilginçleştirir. Ayrıyeten iki başka cinsin anneleriyle kurdukları münasebet biçiminde de kendine has farklılıklar vardır. Kız çocuğu doğal olarak babalarından çok annelerine emsal. Ve kız çocukların anneden ayrılıp bağımsızlaşma süreci erkek kardeşinden biraz daha şiddetli olabilir. Erkek çocuk kendine benzemeyen birinden ayrılıp, kendine benzeyen birine yaklaşır, babasına. Halbuki kız çocuklarını annelerine yakınlaştıran güçlü bir çekim vardır. Onun, annesinin yörüngesinden ayrılıp dış dünyaya açılabilmesi için işi erkek kardeşinden daha zordur. Burada babanın misyonu (oğlunun olduğu gibi) kızının, anne yörüngesinden çıkıp, evvel babayı ve bu kanaldan dış dünyayı tanımasına yardım etmektir. Lakin burada yeniden değerli bir anne faktörü vardır ki o da babanın bu ikili ilgiye yaklaşması, kendi dileği kadar annenin müsaade etmesiyle, o alanı babaya açmasıyla mümkündür. Bu nedenle, pek çok bayan için annesinden ayrılıp bağımsızlaşma süreci zordur.
Empati kurma konusunda bayanlar erkeklerden daha yeteneklidirler. İki tarafı keskin kılıç olan bu yetenek bazen engelleyici bir tesire sahiptir. Bayan annesinin isteğini bazen kendininkinden daha fazla önemseyebilir, farkında olmadan kendini onu rahatlatmaya, muhafazaya, keyifli etmeye adayabilir. Ve nihayetinde bu davranışsal kalıbı öteki ilgilerine de taşıyabilir.
Yeniden annenin, baba ve başkalarıyla olan bağı, hayat karşısındaki duruşu, aktifliği, sorun çözebilmesi bilhassa model olduğu için kız çocuğuna aktaracağı davranış kalıplarıdır ve onun bağımsızlaşmasında, etrafıyla, arkadaşlarıyla ve giderek yetişkin hayatında eşiyle alakalarını etkileyebilecektir.
Tıpkı cins olmanın getirdiği özdeşleşme dışında kültürel özelliklerin de tesiri ile anneler bazen kız çocuklarına daha fazla bağlanırlar. Aile içinde yaşanan meseleler karşısında küçük yaştan itibaren kız çocuğunun annenin kaygı ortağı olduğu, olayların içine çokça çekildiği sıklıkla görülen bir durumdur. Ve küçük kız büyüyüp yeni münasebetler kurmaya başlayınca “en güzel arkadaşını” yani annesini yalnız bırakmaktan ötürü suçluluk duyar.
Annenin kendi ayrılık telaşlarını çocuğuna, sıklıkla da kızına aktarması, ona bağımsızlığı öğretmekte yetersiz kalması yetişkinlikte bayanın pek çok sorun yaşamasına sebep olabilmektedir.
Herkes omurundaki en kıymetli kişi olan annesiyle keyifli, bağımlı değil fakat düzgün bağlara dayalı bir ilgi kurmak ister, fakat gerçekte ülkü olana erişmek güç bazen olanaksızdır. Birçok vakit da çatışmalar şu andaki anneyle değil, geçmişteki anneyle yaşanır. Onları değiştirerek şu anda yaşanan problemlere tahlil bulunacağı zannedilir. Halbuki yetişkin seviyesinde artık yapılması gereken geçmişteki bağlantıların dinamiğini ve bunun şu andaki tesirlerini, bağ kalıplarını anlamaya çalışarak bunları daha sağlıklı olanla değiştirmek, dönüştürmek olmalıdır. Yetişkin sorumluluğunda kişi artık eksik olduğunu gördüğü şey her neyse onu tamamlamanın yollarını bulmayı gayeler. Yanlışların ya da eksiklerin bıraktığı izlerin iyileşebilmesi için bağışlamak ve müşahede yapmak, kendi hayatı üzerinde kontrolü ele alacak davranışlar geliştirmek yoluna sarfiyat. İnsan bu kademede kitaplardan, sinemalardan, diğerlerinin tecrübelerinden, bilhassa yakın dostlarından alacağı dayanaklardan bazen de profesyonellerden yardım alır.
Yetişkin bayan, içindeki küçük kız çocuğuna dair yetersizlikleri onarabilecek yaratıcı güçlerini, üreticiliğini, başkalarıyla olan yapan bağlantılarını devreye sokarak tamirini gerçekleştirebilir. Farkındalık kazanmak ve bu gücü devreye sokmak her vakit mümkündür. Bayan bu bilgilerini ve bilgeliğini kendi kızına ve etrafındaki öbür bayanlara aktarıp model ve rehber olabilir.
