Yazı: Yaprak Çetinkaya / Bebeğimle Elele
Bir varmış bir yokmuş… Uzak bir dünyada çocukların çok sevdiği, büyüklerin ise okumak istemediği masallar varmış. Üvey annesi Pamuk Prenses’in ölmesini istiyor, Çizmeli Kedi sahibini yalana teşvik ediyor, sadece asil bir prenses yatağının altındaki bezelyeden rahatsız oluyor, Kibritçi Kız aç bilaç ölüyor, mutlu sonlar ise hep bir prensle mümkün oluyormuş. Büyükler, çocukken büyük bir heyecanla dinledikleri bu masalları şimdi çocuklarına okurken “Bu masal çocuğuma nasıl bir mesaj veriyor?” diye kaygılanıyormuş ama ne yapacaklarını bilemiyormuş. Biz de bu masaldaki sorunu Acıbadem Maslak Hastanesi’nden Çocuk ve Ergen Psikiyatristi Dr. Arzu Önal’a sorduk: “Büyükler kaygılanmakta haklı mı acaba?”
Masallar çocuklar için neden önemli?
Masallar daha çok çocukların hayal gücünü geliştirme ve ebeveynleri ile iletişim kurma amacı taşıyor. Çocuk kendi hayal dünyasına dalıyor ve dünyasına sizi de almak istiyor. Sorduğu sorular ne anladığını ve nasıl etkilendiğini hemen belli ediyor. Eğer yanlış ya da korkutucu olan anlamlar varsa hemen düzeltilmesi gerekiyor. Küçük çocuklarda daha çok görsel algı ön planda. Yani masal anlatılırken olanları görselleştiriyorlar, hayal ediyorlar.
Masallarda bizim aklımıza takılan ‘üvey anneler kötüdür, mutlu sonlar evlilikle olur’ gibi mesajlar çocukları da sandığımız kadar etkiliyor mu?
Feminizm, üvey anne-baba, beyaz atlı prensten ziyade; iyiler, kötüler, paylaşma arzusu ön planda oluyor. Masallar herkeste farklı duygular ve görseller uyandırabiliyor. Neresinden
bakmak isterseniz orasını fark ediyorsunuz. Yani masallardan bizim çıkardığımız anlam ile çocuklarınki aynı olmuyor. Hatta bir yetişkininki ile diğerininki bile aynı değil.
Çocuklara masal seçerken nelere dikkat edilmeli?
Yaş gruplarına uygun seçim yapmak gerekiyor. Kelimeler anlaşılır ve basit olmalı. Ses vurguları ise çocukların dikkatini sürdürmesine ve olayı hayal etmesine yardımcı oluyor. Bazen çocuklara söyleyemediğimiz şeyler masallar aracılığıyla, hayvanlar ya da başka masal kahramanları üzerinden anlatılabilir. Böylece stres altında olmadan olayı anlayabilirler, hayallerinde canlandırabilirler. Yani, durumu anladıklarından artık her şey kontrol altındadır ve bu da onları rahatlatır.
Olumsuz mesaj içeren masallar çocukları nasıl etkileyebilir?
Genellikle masallar iyiliğin kazandığı, kötülerin kaybettiği, birlik olmanın güç verdiği anlamlar taşıyor. Bu tarz masallar, çocukların cesaretlenmesine, paylaşımcı olmalarına ve iyi bir insan olmaya yönelmelerine yardımcı oluyor. Korkularının yoğun olduğu bir dönemdeki çocuğa korkutucu ya da suçluluk hissettirebilecek masallar anlatılması çocuğun kaygı ve suçluluk duygularının, dolayısıyla korkularının artmasına neden olabilir.
Masallar nedeniyle korkulu rüya gören çocuklar olabiliyor…
Masallar gerçekle birebir benzeştiği zaman korkutucu olabiliyor. Bazen ebeveynler korkutmak amaçlı olarak çocuklarının yaptığı kabahatleri masala yerleştirip, olacaklar ile ilgili bir nevi tehdit durumu yaratabiliyor. Hemen uyumadan önce rahatlamak yerine korkutan bu masallar, kötü rüyalara neden olabiliyor. Bu nedenle yatmadan önce anlatılan masallar daha çok rahatlatıcı, hayal kurdurucu ve güzel rüyalara geçişi kolaylaştırıcı olmalı.
Okumayı sevmeyen çocuklar için masallar bir araç olabilir mi?
Okuma alışkanlığının kazanılan, kazandırılan bir alışkanlık olduğunu düşünüyorum. Masallara dahil edilerek, çocuğa ileride okuma-yazma öğrendiğinde kendinin de okuyabileceğini söyleyerek yüreklendirilebilir. Ama masalların temel amacı okumayı sevdirmek değil, çocukla iletişim kurmak ve duygu paylaşmak olmalı.
DUYGULARINI MASAL SIRASINDA ANLATABİLİR
Çocuk ve Ergen Psikiyatristi Uzm. Dr. Arzu Önal, masalların çocukların ruhsal gelişimleri, hayal dünyalarının ve yaratıcılık yeteneklerinin gelişmesi açısından oyunlar kadar önemli olduğunu belirterek şunları söylüyor: “Diğer bir önemi ise masal sırasındaki duygu alışverişi. Çocukların ebeveynleri ile kaliteli zaman geçirmeleri, güvende hissetmeleri ve bazen de kendilerini ifade edebilmeleri için bulunmaz bir fırsat olduğu söylenebilir. Birçok çocuk gündüz anlatmadıkları olayları akşamki masaldan sonra anlatarak duygularını boşaltma
imkanı bulur. Çocuklar “Bugün neler oldu, anlat bakalım?” sorusuna sıklıkla cevap vermez ya da ‘hiç’, ‘iyi’ veya ‘bir şey olmadı’ gibi cevaplar ile geçiştirebilir. Onunla iletişim kuramıyorum diye üzülmek yerine masal gibi, oyun gibi fırsatları kullanarak onun dünyasında olun.”
