Yazı: Güzide Yülek
Merak, sıkıntı, stres, rahatlama, alışkanlık ya da taklit… Çocuklar sayılan bu sebeplerden bir ya da birkaçından dolayı tırnaklarını yiyebiliyor ya da koparabiliyor. Parmak emme, burun karıştırma, saçlarla oynama, dişleri gıcırdatma gibi tırnak yeme de çoğunlukla toplumda ‘sinirsel alışkanlık’ olarak adlandırılıyor. Üstelik bu alışkanlıklar genellikle yetişkinlikte de devam ediyor.
Çocuklar büyüme çağlarında kendilerini endişeli, gergin ve baskı altında hissettiklerinde bu alışkanlığı ediniyor. Zaman zaman tekrarlanan bu davranış biçimi de doğal olarak ebeveynlerin gözlerinden kaçabiliyor. Eğer çocuğunuz bilinçsiz bir şekilde bu davranışı yapıyorsa, endişe duymanıza gerek yok. Örneğin televizyon izlerken, test çözerken, stresliyken ya da belirli bir duruma tepki olarak tırnağını yiyorsa ve bu kendini yaralamaya dönüşmüyorsa endişe etmeyin çünkü bazı istisnalar dışında çoğunlukla tırnak yeme alışkanlığını kendiliğinden bırakıyorlar. Ancak çok uzun süredir tırnaklarını yiyorsa ya da bu durum rahatsız edici boyuta ulaştıysa, alışkanlığından onu vazgeçirmenin yolları da elbette var.
NE YAPMALI?
Çocuğunuzun sizi endişelendiren hareketleri karşısında hemen harekete geçmeyin. Panikle ister istemez bazı detaylar gözünüzden kaçabilir. Öncelikle davranışının altında yatan nedenleri öğrenmeye ve sorunu çözmek için çocuğunuzun hayatında herhangi bir stres kaynağı olup olmadığına odaklanın. Örneğin yakın zamanda eşinizden ayrılmış olabilirsiniz, çocuğunuz okul değiştirmiş olabilir ya da tek başına bir konsere ya da gösteriye hazırlanıyordur… Tüm bunlar onun için bir stres sebebi ve tırnaklarını kopararak, yiyerek bu stresle başa çıkmaya çalışıyor olabilir. Size düşen, çocuğunuzla endişeleri hakkında konuşmak ve ona yardımcı olmak, yani biraz çaba göstermek.
AZAR VE CEZA YOK
Çocuğunuz stresli dönemi geçtikten muhtemelen bir süre sonra bu alışkanlığını bırakacak. Azarlama ya da cezalandırma stratejisi de beyhude bir girişimden başka bir şey değil. Bu alışkanlık gerçekten rahatsız edici boyutlardaysa, bazı sınırlamalar koymanız gerekiyor. Mesela yemek masasındayken tırnaklarını yememesini söylemek gibi küçük önlemler alarak ilk adımı atabilirsiniz.
Bazı davranışların duygusal olarak sorunu tekrar şarj edeceğini, hatta tırmandıracağını aklınızdan çıkarmayın. “Tırnaklarını yeme, dayanamıyorum artık” gibi bir cümle uzun ve yorucu bir mücadelenin de fitilini ateşler.
Çocuğunuz kendine zarar vermiyor ve aşırı stresli görünmüyorsa, tırnaklarını kesmek için çok uzamasını beklemeyin, sık sık ellerini yıkamasını hatırlatın ve odak noktasını başka bir noktaya çekin. Onu durdurmak için baskı kurarsanız ekstra stres ekler ve davranışını yoğunlaştırmasına yol açarsınız. Tırnaklarını boyamanız, ojelemeniz ya da acı tat veren başka maddeler sürerek doğrudan müdahale etmeniz, çocuğunuzda cezalandırılmışlık hissi yaratabilir. O hazır olduğunda kendiliğinden sizden yardım isteyecek, o anı bekleyin.
YARDIM ZAMANI
Çocuğunuzun arkadaşları onunla alay ediyorsa, bu alışkanlığından vazgeçmek için kendini hazır hissedebilir. Veee işte sizden yardım isteyeceği ya da sizin bunu fark edip devreye gireceğiniz an geldi demektir. Önce, arkadaşlarının onunla nasıl alay ettiği hakkında konuşun ve neler hissettiğini sorun. Konuşma sonrasında her ne olursa olsun onu sevdiğinizi söyleyip rahatlamasını sağlayın. Ardından çözümler için harekete geçin. Alışkanlıklardan nasıl vazgeçileceğiyle ilgili konuşun. Hemen her şeye uymasını beklemeyin. Hatta ilk başlarda bu alışkanlığının sinirsel bir alışkanlık olduğu ve nasıl vazgeçeceği konusunda sizinle çatışmaya bile girebilir, hazır olun. Büyük çocuklar, ebeveyn katılımını pek istemeyebilir, unutmayın.
FARKINA VARSIN
Alışkanlığının farkına varmasına yardımcı olun. Çocuğunuzun nerede, ne zaman tırnaklarını yediğinin farkında olması için onu teşvik edin. Unuttuğu zamanlarda hatırlaması için gizli bir diliniz olsun. Mesela şifreli bir sözcük belirleyin ya da koluna iki kere dokunmak gibi bir hareket belirleyin.
Bazı çocukların yaptığının farkında olması için fiziksel hatırlatmaya ihtiyacı var. Bu seçeneği denemeyi kabul ederse işiniz kolay, değilse cezalandırıldığını hissediyor demektir. Parmaklarını yara bandıyla sarmak, birkaç kat oje sürmek gibi önlemleri sizinle iş birliğine geçtiği yaşlarda anlayabilir ve bu yararlı da olur. Ama onun iznini alarak elbette. Kız çocukları için oje sürmek, hatta birlikte kuaföre gidip manikür yaptırmak eğlenceli bir aktiviteye bile dönüşebilir. Tabii bu eğlence de alışkanlığını bırakma sürecini daha da kısaltır.
ALTERNATİF SUNUN
Çocuğunuza ısırma dürtüsünü önlemek için ona alternatifler sunun. Derin nefes almak, gevşeme teknikleri, yumruklarını sıkıp açmak onu tırnak yemekten uzaklaştırabilir.
Çok küçük değilse, törpüyü nasıl kullanacağını öğretin, tırnaklarını ısırma boyutuna geldiğinde törpülemesine izin verin. Özellikle tırnaklarını yeme isteği geldiğinde sinirli ve gergin olacağından, enerjisini harcaması için mümkünse dışarıda koşup oynamasını sağlayın. El sanatlarıyla ilgilenmesi, resim yapması ya da bir müzikal enstrüman çalması da ellerini meşgul etmesi, farklı bir şeye odaklanması açısından yarar sağlar.
TEKRAR DENEYİN
Çocuğunuza her insanın farklı tekniklerle bu soruna yanıt verdiğini açıklayın. İlk çözüm yolunuz başarısızlıkla sonuçlanırsa bunu hatırlar ve ikinci bir çözüm yolu denemeye istekli olur. Alışkanlıklardan vazgeçmenin bazen zor olduğunu ama ikinizin de aynı tarafta olduğunu söyleyin. Gerekirse mücadelenize minik bir mola verin, sonra tekrar başlayın. Sabır ve sebatla halledilmeyecek hiçbir şey yok. Tekrar denemekten asla vazgeçmeyin.
NE ZAMAN ENDİŞELENMELİ?
Tırnak yeme alışkanlığı nadir durumlarda anksiyete sinyali verebilir. Eğer tırnakların yanı sıra çevresindeki etleri de koparıyorsa, ısırıklar yaraya dönüşmüşse, beraberinde saçını çekiyor, kirpiklerini koparıyorsa, düzenli uyumuyorsa mutlaka bir doktora danışın. Doktora gitmenizi gerektiren bir diğer durum da tırnak yeme alışkanlığının aniden ortaya çıkması ve çok hızlı ilerlemesi… Bu da anksiyete belirtisi olabilir.
Yetişkinliğe kadar devam edebilir!
Anadolu Sağlık Merkezi’nden Psikolog Selin Karabulut, konuyla ilgili şunları söylüyor: “0-6 yaş çocuklarının hemen hemen yarısında bir dönem muhakkak görülen tırnak yeme davranışı, bazen sadece yetişkinlerin model alınmasından kaynaklanabileceği gibi, temelde yatan kaygı ve gerginlikten de olabilir. Stresli anlarla başa çıkmakta güçlük çeken çocuklar, yaradılış olarak kaygı geliştirmeye daha yatkın olanlar, psikiyatrik kökenli özel bir durumu olanlar ve erkek çocuklar çoğunlukla tırnak yer. Bu çocukların yaklaşık yüzde 30’u, bu davranış bozukluğunu ergenlik ve hatta yetişkinlik dönemine aktarabiliyor. Tırnak yemenin bir kısmı kendi kendine geçebileceği gibi, bir kısmı yetişkinliğe uzayabiliyor. Model alınarak öğrenilen tırnak yeme davranışı alınacak birkaç önlem ile kendiliğinden yok olur. Çocuğun el meşguliyetini arttırma, acı oje kullanma, görmezden gelme iyi yöntemlerden, ikaz etme, eline vurma, tehdit ise kötü yöntemlerdir. Eğer yaşanılan olaylardan, stresten, ailesel faktörlerden kolay etkilenen bir çocuk tırnaklarını yiyorsa, en doğru tedavi şekli psikolojik destek vermektir.”
