Erken ergenlik, ergenlik sürecinin vaktinden önce başlaması olarak tanımlanıyor. Kız çocuklarında 8 yaşından, erkek çocuklarda ise 9 yaşından evvel ergenlik belirtilerinin başlaması tıbben erken olarak kabul ediliyor. Kızlarda belirtiler göğüs tomurcuklanması, erkeklerde ise testislerin büyümesi olarak ortaya çıkıyor. Bilhassa günümüzde hormonlu besinlerin artması ile ergenlik yaşının düşmesi, bazen olağan ergenlik ile erken ergenliğin karıştırılması üzere durumlar kelam konusu.
Son yıllarda dünyada da çok tartışılan bu mevzuyu özel olarak araştırdık ve alanında iki kıymetli uzman, Marmara Üniversitesi Tıp Fakültesi Çocuk Endokrinoloji Bilim Kısmı Lideri Çocuk Endokrinoloji Uzmanı Prof Dr Abdullah Rahmet ile Memorial Ataşehir Hastanesi Çocuk Sıhhati ve Hastalıkları Kısmı Uz. Dr. Gökçe Günbey Elemen’in değerlendirmelerini istedik.
Erken ergenlik konusunda yapılan araştırmaların sonuçları bir oldukça ilgi alımlı. Artık tüm dünyada ergenlik yaşı 16’dan 11-12’lere düşmüş durumda. Amerika Birleşik Devletleri’nde yapılan son araştırmalarda kız çocuklarında erken ergenlik oranı yüzde 14 olarak bildiriliyor. Marmara Üniversitesi Çocuk Endokrinoloji Bilim Kısmı, İstanbul’da 4868 kız çocuğunda yapılan araştırmada son 40 yılda kızlarda göğüs gelişimi başlangıç yaşının 10 yaşından 9.8 yaşına, ortalama adet görme yaşının ise 12.8’den 12.7’ye düştüğü saptamış. Bu düşüşün en değerli nedeni ise obezite yani şişmanlığın artması.
Erken ergenlik belirtileri
Kız çocuklarında göğüs gelişimi, göğüste tomurcuklanma olması, genital bölge yahut koltukaltında tüylenmeler, erkek çocuklarda testislerin (yumurtalıkların) büyümesi, genital yahut koltukaltı bölgesinde kıllanma, her iki cinste büyümenin hızlanması, ciltte yağlanma, sivilce üzere belirtilerin ortaya çıkması ergenlik sürecinin başladığını gösteriyor. 3 yaşındaki bir kız çocuğunda da farklı sebeplerle göğüs gelişmesi görülebilir lakin bunun sonucunda başka belirtiler ortaya çıkmıyorsa ve kemik yaşı da olağan ise erken ergenlik olarak yorumlanmamalıdır. Prof. Dr. Abdullah Rahmet, 8 yaşından evvel göğüs yahut tüylenme başlayan çocukların erken ergenliğe girip girmediklerinin anlaşılması için bir çocuk endokrinoloji uzmanı tarafından görülmesini öneriyor. “Olguların bir kısmında ergenlik süratli ilerlerken öteki bir kısmında yavaş ilerleyebiliyor ve yavaş ilerleyici olgularda müdahale gerekmeyebiliyor” diyor.
Erken ergenliğin tespiti
Prof. Dr. Abdullah Rahmet “Yaşından evvel ergenlik bulguları başlayan çocuklarda, bir çocuk doktoru yahut çocuk endokrinoloji tabibi tarafından muayene edilerek gerekliyse kan tetkikleri ile hormonlara bakılarak, karından ultrason ile kız çocuklarında yumurtalık ve rahim büyüklüğüne bakılarak ve el röntgeni çekilip kemik yaşına bakılarak erken ergenlik olup olmadığı tespit edilebilir” diyor. Uz. Dr. Gökçe Günbey Elemen ise kızlarda ergenliğin rahim üzerine tesirlerini ve yumurtalıklardaki değişiklikleri görmek için ultrason ve beyinde hormon salgılayan bir tümör olup olmadığını görmek içinse manyetik rezonans görüntüleme ya da bilgisayarlı beyin tomografisinin çekilebileceğini belirtiyor.
Erken ergenliğin tedavisi
Tedaviye başlamadan evvel altta yatan bir neden olup olmadığının araştırılması gerekiyor. Tüm olayların %15′inde erken ergenliğe yol açan bir neden kelam konusu oluyor. Uz. Dr. Gökçe Günbey Elemen, beyin tümörü yahut yumurtalık tümörü üzere hormon salgılayan bir tümör varsa buna yönelik cerrahi tedavi yapılması gerektiğini söylüyor. Erken ergenlikle ilgili altta yatan bir neden bulunmadığında cinsiyet hormonlarını baskılayıcı ilaç tedavisi uygulanıyor. “Tedavide gaye ergenlik bulgularını durdurmak, eşlik eden süratli büyümeyi denetim altına alarak çocuğun erişkin yaşta ulaşabileceği uzunluk potansiyelini artırmak.” diyor.
Erken ergenlikte hormon tedavisi yapmak yanlışsız mu?
Erken ergenlikte hormon tedavisi ailelerin merak ettiği hususlardan biri. Hormon tedavisiyle ilgili Prof. Dr. Abdullah Rahmet görüşlerini şöyle belirtiyor: “Bu enjeksiyonun kendisi hormon değil, hormon analoğu. Bu, hipofizden ergenlik hormonu salınımını azaltır. Teşhis hakikat ise tedavisi konusunda bir çekince olmamalı. Bu tedavi kızlarda ortalama 10-11, erkeklerde 11-12 yaşına kadar devam eder. Olguların birçoklarında bu 2-3 yıllık bir müddete tekabül eder. Tedavi sırasında sistemli olarak hekim denetimlerine devam etmek gerekir. Alternatif bir tedavi kelam konusu değil.”
Uz. Dr. Gökçe Günbey Elemen ise hormon tedavisiyle ilgili şöyle diyor: “Erken ergenlik saptanan hastalara takip sırasında çocuk endokrinoloji uzmanı tarafından gerekli görülürse ilaç tedavisi başlanmaktadır. Her hadise tedavi gerektirmemektedir. Öncelikle hormon seviyeleri, kemik yaşı tayini, ergenlik bulgularında ilerleme suratı, yumurtalık ve rahim boyutları ve gerekli hadiselerde beyin MR incelemesi birlikte kıymetlendirilerek tedavi kararı verilmektedir. Burada maksat ergenliğe sebep olan hormonları ilaç ile baskılamaktır. Kızlarda 11, erkeklerde 12 yaşına kadar tedaviye devam edilmektedir. Ekseriyetle 28 günde bir aşı formunda yapılan bir ilaç kullanılmaktadır. Tedavi sonucunda olağan ergenlik süreci yine başlamaktadır.”
Erken ergenliğe sebep olan faktörler
Erken ergenlik yaşayan kızların %95-99’unda, erkeklerin ise %60-80’inde altta yatan rastgele bir tıbbi neden görülmüyor. Ancak bunların dışında anne karnında uygun büyümeden doğan çocuklarda, düşük doğum tartılı çocuklarda, ikiz eşlerinde, tüp bebek üzere üremeye yardımcı tedaviler sonucu dünyaya gelen bebeklerde de ergenlik daha erken başlayabiliyor. Prof. Dr. Rahmet, “Gıdaların ve öteki çevresel ziyanlı hususların erken ergenliğe tesirleri konusunda kesin tekliflerde bulunabilecek delillere sahip değiliz. Bu mevzuda çok fazla spekülasyon yapılmakta olup bunlar hala araştırılan hususlar ortasında. Şimdilik ailelere olabildiğince organik ve mevsiminde besinleri tüketmelerini ve çocuklarını plastik oyuncaklardan uzak tutmalarını söylemek yanlış olmaz.” diyor.
Yapılan araştırmalarda biberon, saklama kapları, plastik tabaklar, oyuncak üzere polikarbonat bileşiği içeren plastik mamullerin erken ergenliğe yol açtığının ortaya koyulduğunu söyleyen Uz. Dr. Elemen, kimyasal hususların bu hususta daha etken olduğu görüşünde. “Zararlı kimyasallardan biri de diklorobenzen. Ekseriyetle oda spreylerinde, güveler için kullanılan ilaçlarda ve klozetlere konulan koku önleyicilerde bulunan bu kimyasal unsur, buharlaşarak basitçe havaya karışmakta ve yeniden erken ergenliğe yol açabiliyor. Ayrıyeten televizyon programlarının çocuğun yaşına uygun olup olmadığı, internet kullanımı da çok kıymetli bir etken.” diyor.
Erken ergenliğin çocuk psikolojisine etkileri
Erken ergenlik çoğunlukla bireylerde gerilime neden oluyor. Erkeklerde bu durum boyun uzaması sebebiyle daha kolay yaşanabilirken, kızlarda anksiyeteye yol açabiliyor. Gerekirse ailelerin bir uzmandan ruhsal dayanak almaları tavsiye ediliyor. Genelde erken ergenliğe girenler “çocukken uzun ancak erişkinlikte kısa” bireyler olarak tanımlanabiliyor. Erken ergenlik tedavisi olan bir sorun olmasına karşın dikkatli olmak gerekiyor. Davranış bozuklukları, gerilim, içe kapanıklık üzere ruhsal meselelere yol açabiliyor.
Erken ergenlik durumunda ailelerin nelere dikkat etmesi gerekiyor?
Prof. Dr. Rahmet şöyle açıklıyor: “Öncelikle bunun hakikaten bir erken ergenlik olup olmadığının saptanması, erken ergenlik ise nedeninin anlaşılması ve tedavi gerektiriyor ise tedavisinin verilmesi için bir uzmana başvurmalılar. Bu hususta çok panik yapmaya gerek yok. Ergenlik olguların birçoklarında olağan bir süreç, sadece küçük bir oranında tedavi gerektiren (yani patolojik) bir erken ergenlik kelam konusu oluyor. Bunun da tedavisi mümkün.
Bunun dışında bilhassa kız çocuklarının şişmanlıktan korunması, nizamlı spor yapılması, sağlıklı beslenme, çok hayvansal proteinden kaçınma, kaynağı bilinmeyen şarküteri eserlerinden kaçınma önerilebilir.”
Uz. Dr. Elemen ise ailelere şunları öneriyor: “Çocuklara yapılacak en büyük güzelliklerden biri ziyanlı kimyasalları, hormonlu besinleri, katkı hususlarını konutta kullanmamak. Meyve ve sebzeler mevsiminde yenmeli, mümkün olduğunca organik ve güzel tarımla üretilen besinler tüketilmeli. Beyaz un yerine tam buğday unu, beyaz şeker yerine esmer şekeri tercih edilmeli, çocuklara konut yemeği yeme alışkanlığı kazandırılmalı. Fast food dediğimiz hazır ve süratli yemek alışkanlığı çocuklarda obeziteye taban hazırlıyor. Bu stil bir beslenmeden olabildiğince kaçınılmalı. Doktor denetimi olmadan hiçbir ilaç kullanılmamalı. Genç sportmenler tarafından kas kitlesini ve performansı arttırmak için bilinçsizce kullanılan anabolik steroidler (sentetik hormon ilaçları) erken ergenliğe sebep olabiliyor. Fakat bunun da ötesinde karaciğer hasarı, kalp ve beyin damar tıkanıklığı ile ölümlere yol açabiliyor. Ailelerin bu mevzuda şuurlu olmaları ve çocuklarını bu çeşit ilaçların ziyanları konusunda uyarmaları hayati değer taşıyor.” diyen Uz. Dr. Elemen son olarak şunları ekleyerek aileleri uyarıyor: “Daha sağlıklı bir hayat sürmek ve sağlıklı kuşaklar yetiştirmek isteniyorsa, kullanılan saç spreyinden şampuana, çocuğun yemeğinin saklandığı kaptan sütünün konulduğu biberona, konutta kullanılan paklık unsurlarına kadar tedbir alınması gerekiyor. Ziyanları bilinen kimyasallar konusunda hassas davranarak, bu hususların kullanımını en az düzeyde tutmaya efor göstermek hem ferdî hem toplumsal vazifemiz olmalı.”
