Yazı: Mürsel Çavuş/Bebeğimle Elele
Her canlı gibi çocuklar da hayatta kalabilmek için risklerden kaçıyor. Doğumdan bu yana sahip olduğu korku uyandıran sinyalleri, geçmiş deneyimlerini, güvendiği kişilerin olaylara verdiği tepkileri analiz ediyorlar. Özellikle ani seslerden, gürültülerden, hızlı hareket eden objelerden, üstüne doğru gelen canlılardan, tanımlayamadıkları şekillerden, dengelerini kaybetmekten, düşmekten, nefes alamamaktan, canlarının acımasından korkuyorlar.
Memorial Şişli Hastanesi Çocuk ve Ergen Psikiyatristi Uz. Dr. Leyla Alkaş, “Altı aylıktan küçük bebekler refleks ve ağlama ile tepki verirken daha sonraki aylarda kaçınma, yabancılara ellerini uzatmama, saklanmaya çalışma ile korkularını gösterir. Onlara bakan kişilerin olması, onun huzurlu ve sakin yaklaşımı çocuğun korkusunu yatıştırır. Bazen çocuk, uyaranın korkutucu olup olmadığına annenin gözlerine bakıp karar verir. Yabancı kişinin kendisi ise başlı başına korku kaynağı olabilir” diyor.
Bebeklerin tecrübeleri ve deneyimleri arttıkça, çevreyi tanıdıkça, sebep-sonuç bağlantıları kurdukça korkular değişkenlik gösteriyor. Artık araba sesleri, süpürgeler, blender sesi daha tanıdık olmaya başlıyor. Hala çok küçük ve korunmasız olmaları nedeniyle bilgi ve deneyim eksikliğinin güçlüklerini yaşıyorlar. Alkaş, “Bazen bu deneyim hayat boyu korkulara, kaçınmalara sebep olur. Hayal güçleri zenginleştikçe; TV ve bilgisayardaki görüntüler, korkutucu hikayeler, resimler hatta bize eğlenceli görünen bir tiyatro oyunu,
sinema sahnesi çocuğumuzu panikletebilir. Tüm filmleri, haberlerde konuşulanları gerçek olarak algılar. Altı yaşına doğru olgunlaşsa da gerçeği değerlendirme yetisi ancak 10-12 yaşlarından sonra oturmaya başlar!” diyor. Peki, korkular nasıl aşılır? İşte uygulayabileceğiniz yöntemler…
7. Doktor ve diş hekimi korkusu
Ne düşünüyor? Doktor canımı yakabilir, bu yüzden onları sevmiyorum.
Nasıl çözebilirsiniz? Çocuklarda doktor korkusu oldukça yaygın. Bekleme odasına girdiğinde bile başına gelecekleri tahmin edip çığlığı basabiliyorlar. İçeride yaşayacağı şeyler için onu önceden bilgilendirin, ona faydasını anlatın, sonra da bittiğinde ödül vereceğinizi söyleyin. Beklerken birlikte kitap okuyabilir, şarkı söyleyebilir ya da bir oyun oynayabilirsiniz. Bu endişelerini azaltır. Prosedürler tamamlandıktan sonra da ‘güçlü ve cesur’ bir çocuk olduğu için onu kutlayın ve hediyesini verin.
8. Maske ve kostüm korkusu
Ne düşünüyor? Büyük ve tuhaf görünümlü bu yaratıktan korkuyorum çünkü onu anlamıyorum ve maskenin arkasında kim olduğunu bilmiyorum.
Nasıl çözebilirsiniz? Çocuklar neyin gerçek, neyin taklit olduğunu ayırt etmekte güçlük çekebilir. Mesela bir takımın maskotunun yanına onu götürün ve onun hangi amaçla
o kılığa büründüğünü anlatın ve birlikte bir resim çektirip, aşina olmasını sağlayın. Mümkünse bu kıyafeti giyen kişiden yardım isteyin. Eğer maskesini, kostümünü çıkartıp
çocuğunuza aslında bir insan olduğunu gösterirse, bir dahaki sefere çocuğunuz korkusunu büyük ölçüde yenmiş olacak.
9. Su korkusu
Ne düşünüyor? Suyun çıkardığı sesler, yıkanırken nefessiz kalma korkusu ‘anneme sığınmalıyım, beni kurtarsın’ duygusunu tetikler.
Nasıl çözebilirsiniz? Çocuğunuzun suyun eğlenceli bir şey olduğunu anlamasına yardımcı olun. Minik bir kapta ördeğini yüzdürsün, hortumla bahçede çiçekleri birlikte sulayın ya da hava sıcaksa ayaklarınızı bu su ile yıkayın. Suyu oyunlarınızın içine katmak ondaki bu korkuyu giderir.
10. Tuvalet korkusu
Ne düşünüyor? Tuvalet büyük ve gürültülü, üstelik içine düşmekten korkuyorum. Banyoya ya da tuvalete gitmemek daha iyi…
Nasıl çözebilirsiniz? Özellikle tuvalet eğitimi verdiğiniz yaştaki çocuklar banyodaki ve tuvaletteki pek çok şeyi korkutucu bulabilir. Duş ve musluk sesi, sifonun dolması veya boşalması, kullanılan diğer elektrikli aletlerin sesi gibi alışık olmadığı sesler duymak onu korkutabilir. Bu yüzden çocuğunuza bunların nasıl çalıştığını öğretin ve uygulamasına yardımcı olun. Eğer alafranga tuvalete oturma korkusu varsa, onun için çocuk klozet kapağı alın. Ayaklarını yere basabileceği bir tabure de güvenli hissetmesine yardımcı olur.
1. Kabus korkusu
Ne düşünüyor?
Yalnız uyumaktan korkuyorum çünkü bazen geceleri kötü rüyalar görüyorum.
Nasıl çözebilirsiniz? Çocuklar kötü rüyaların gerçek olmadığının ayırdına varamaz. Bu yüzden de uyandıklarında ağlamaya, çığlık atmaya, gördükleri hakkında tutarsız hikayeler anlatmaya başlar ve huzursuz olurlar. Yatağında ona eşlik edecek ve yanında güvende hissedeceği yumuşacık bir oyuncak hediye edin. Mesela bu oyuncak bir ayıysa, ‘bak ayın yanında, o seni gece koruyacak, uyandığında da yanında olacak’ deyin. Böylece korkularını azaltmış olursunuz. Psikolog Ferahim Yeşilyurt, “Odasında yalnız
yatma korkusu olan çocuğa anne-baba yanlarında yatmasını söylerse bu korkunun artmasına olanak sağlamış olur. Anne-babanın yanında kendisini daha güvende hisseden çocuğun korkusu pekişerek yalnız kalması daha da güçleşir. Bu nedenle böyle bir durumda yatağınıza almak yerine onun yatağında uyumasını bekleyebilirsiniz. O uyurken yanında ona kitap okuyabilirsiniz” diyor.
2. Karanlık korkusu
Ne düşünüyor?
Karanlıkta ne olduğunu göremiyorum ve karanlıkta kendimi güvende hissetmiyorum.
Nasıl çözebilirsiniz? Tüm çocuklar karanlıktan az ya da çok korkar. Bu oldukça yaygın bir korkudur. Önce ona elektrikleri açıp kapamayı öğretin. Odasına bir gece lambası koyun. Böylece ışığın kontrolünün kendi elinde olduğunu, istediği zaman aydınlığa tekrar kavuşabileceğini öğrenir. Sonra karanlık bir odada birlikte yürümeye ve nesneleri
tanımlamaya çalışan bir oyun oynayın. Böylece gitgide karanlığın korkulacak bir şey olmadığını anlayacak.
3. Yalnız kalma korkusu
Ne düşünüyor? Annem ve babamla bir aradayken güvende hissediyorum ve onlar yokken korkuyorum.
Nasıl çözebilirsiniz? Onunla ‘yalnız yürüyen bebek’ oyunu oynayın. Birazcık uzaklaşın ve ‘bakalım ne kadar yalnız yürüyeceksin?’ deyin. Bunu başardığında kapıya kadar uzaklaşın. ‘bakalım tek başına buraya kadar gelebilecek misin?’ diye seslenin. Sonra da diğer odaya geçin. Sizi duyabilmesi önemli, ‘bakalım beni bulacak mısın?’ deyin. Bu şekilde sizin başka odada olsanız bile yanında olduğunuzu hissedecek ve yalnız olmak onu korkutmayacak.
Psikolog Ferahim Yeşilyurt’tan öneriler
• Her çocuk bir şeyden korkar. Önemli olan ailelerin bu duyguyu yaşayan çocuklarına nasıl davranmaları gerektiğini bilmeleri. Yoksa korku, gelecekte çocuğunuzun kabusu olabilir.
• Bazen büyükler, çocukların korkularını hafife alır ama ciddiye alınmama duygusu çocukların ruhsal dünyasını tahmininizden fazla etkiler. Korkular çocuğunuzun yaşamını engelliyorsa ve uzun sürüyorsa profesyonel yardım almaktan çekinmeyin.
• Aşamalı olarak korkulan obje ile bağlantı kurulmalı. Örneğin korktuğu bir hayvanın resimleri üzerinde konuşulabilir ve sonra o hayvanın oyuncağı alınabilir.
• Aileler çocukla empati kurmalı. Nasıl başkalarının duygularımızı hafife almasından hoşlanmıyorsak, çocuklarımız da aynı şeyi hissediyor.
• Sevmek, üzülmek gibi korkmak da doğal bir duygu. Hatta gelişimin bir parçası. Ebeveynler çocuklarının korkularıyla ilgili gözlem yapmalı. Çocuğu dinlemek, onunla daha fazla vakit geçirmek ve korkulan şeyler hakkında bilgilendirmek sorunun aşılmasını sağlar.4. Hayvan korkusu
Ne düşünüyor? Her an üstüme atlayabilir, canımı acıtabilir.
Nasıl çözebilirsiniz? Çocuklar alışık olmadıkları hayvanların kendilerine ne yapacağını bilmediği için onlardan korkabilir. Kucaklarına atlayan bir kedi, onların yüzünü yalamak isteyen bir köpeğin davranışları onlara dostça görünmeyebilir. Bu hayvanların tehlikeli olmadığını ona anlatın. Onları önce siz sevin. Yeşilyurt, “Korktuğu hayvanın resimleri üzerinde konuşabilir ve sonra o hayvanın oyuncağını alabilirsiniz. Böylece aşinalık kazanır ve gerçeği ile karşılaştığında korkusunu yenmiş olur” diyor.
5. Yabancı korkusu
Ne düşünüyor? Kim olduğunu ve bana ne yapacağını bilmiyorum.
Nasıl çözebilirsiniz? Yabancı korkusu çocuğun kendini koruması açısından yararlıdır. Bilmedikleri kişilere gitmemeleri konusunda size yardımcı olur fakat akrabalarınız ya da arkadaşlarınız gibi sık görmedikleri kişilerle karşılaştıklarında da aynı tepkiyi vermeleri sorun yaratabilir. Onlara tanımadığı kişilere yaklaşması için biraz zaman tanıyın. Eğer bebeğiniz utangaçsa arkadaşlarınıza ya da akrabalarınıza bu durumu açıklayın ve ılımlı davranmalarını isteyin. Onlara çocuğunuzun sevdiği oyunlar ya da yapmaktan hoşlandığı şeyler hakkında ipucu verirseniz daha çabuk kaynaşırlar.
6. Ayrılma korkusu
Ne düşünüyor? Annem-babam şimdi neden beni terk ediyor ki? Ya geri gelmezlerse…
Nasıl çözebilirsiniz? Bebeklerin anne-babalarından ayrılıyorken ve onlara başkalarının bakmasından endişelenmeleri gayet normal. Yeni bakıcıya alışabilmesi için üçünüz birlikte zaman geçirin ve onun sevdiği bakıcılarla çalışın. Onu bıraktığınız zamanların rutini olması çocuğunuzun yokluğunuza daha kolay alışmasına yardımcı olur. Ondan ayrılmadan önce gideceğinizi ama sonra geri geleceğinizi söyleyin. Bu ona her zaman geri geleceğiniz güvenini verir.
