Gerek hoşluk kavramının ‘zayıf bayan – atletik erkek’ kalıbına sıkıştırılması, gerekse diyet kavramının ‘sağlıklı beslenme davranışı’ ile eşdeğermiş üzere algılanması bilhassa genç kızlar ve son devirde erkekler ortasında yeme bozukluklarının artmasına neden oldu.
KadıköyŞifa Kadıköy Hastanesi Beslenme ve Diyet Uzmanı Dyt. Rabia Yurdagül yeme bozuklukları hakkında bilinmesi gerekenleri şöyle anlatıyor:
“Yeme bozuklukları bedensel ve psikososyal boyutu olan; kişinin yemek, beden tartısı ve fizikî imgesi ile ilgili kanılarında, yemek yeme davranışında bozuklukla kendini gösteren değerli bir durumdur. Ergenlerde yeme bozukluğu görülme sıklığı %5 ve yapılan son çalışmalar bu sıklığın giderek artmakta olduğunu gösteriyor.
DSM-IV teşhis kriterlerine nazaran Anoreksiya Nervosa, Bulimia Nervosa ve öbür türlü isimlendirilmeyen yeme bozukluğu (Binge Eating Disorders-BED) olmak üzere üç tip yeme bozukluğu bulunur. Dünya Sıhhat Örgütü yeme bozukluklarını ‘tıbbi dikkat’ gerektiren ‘önemli tıbbi durum’ olarak tanımladı. Bilhassa 15 – 19 yaşlarındaki yeme bozuklukları nedeniyle meydana gelen vefatlar, bu yaşlardaki doğal nedenlerle (kardiyak aritmi, enfeksiyon vb.) ölümlerden 5 kat daha fazladır.
Daha çok genç kızlarda görülmekle birlikte moda modelleri, sinema yıldızları, sanatkarlar, balerinler üzere zayıflığın alımlı bir ülkü olarak yansıtıldığı meslek kümelerinde ve son yıllarda erkeklerde de görülme sıklığı artan yeme bozukluklarının başlamasında ferdî kişilik özellikleri yanında ailesel bir eğilimi içeren pek çok faktörde rol oynayabiliyor.
Anoreksiya Nervoza
Vücut formundan çok rahatsızlık duyma, karşı konulmaz bir zayıf olma isteği ve bilhassa anorektik bireylerde görülen yemek fikirleriyle çok bir zihin meşguliyeti durumu kelam hususudur. Açlık hastalığı olarak isimlendirilen Anoreksiya Nervoza’da besin alımına, kiloya ve zayıflığa karşı çok takıntı bulunur. Zayıf olunduğu halde (BKİ 17.5 kg/m2’den daha düşük) şahıslar kendilerini aynada kilolu olarak görmekte ve daha fazla kilo verebilmek için çok düşük kalorili diyetler uygular yahut kendilerini aç bırakırlar.
Bu bireylerde amenore (adetin olmaması), kansızlık, beden su – tuz istikrarının bozulması, kanda kolesterol ve üre seviyelerinin artışı, karaciğer enzimlerinin yükselmesi, tiroit bezi hormonlarının düşmesi, bayanlarda östrojen, erkeklerde testesteron hormon seviyelerinde azalma sonucu cinsel sıkıntılar, cilt ve saç meseleleri, kilo kaybıyla birlikte beyin kütlesinde azalma ve beyindeki kimyasal tepkilerde değişiklik, kalp atımında azalma ve düzensizlikler oluşur, uyuşturucu husus kullanımı, toplumsal etraftan kendini soyutlama davranışı, daima spor ve ağır idman yapma eğilimleri görülür.
Bulimia Nervoza
Psikolojik temelli bir hastalık olup olağandışı yeme alışkanlığı ile kendini aşikâr eden ve daha sonra kilo almayı önlemek için uygunsuz davranışların (kusma, laksatif ve diüretik kullanımı, aç kalmak, çok idman yapmak gibi) sergilendiği yeme bozukluğudur. Tıkanırcasına yemek yedikten sonra suçluluk hissiyle yenilen yiyecekleri çıkarma yoluna başvurulur.
Sürekli kusmaya bağlı elektrolit dengesizlikleri, mide asidinin ağza gelmesi ile diş çürükleri, mide delinmeleri görülür. Depresif bozukluklar yanında alkol ve husus bağımlılığı da görülebilir.
Binge Eating Disorders (tıkanırcasına yemek yeme)
Tıkanırcasına yeme bozukluğu olarak söz edilen ve üçüncü cins yeme bozukluğu olarak tanımlanan Binge Eating Disorders tertipli olarak haftada 2 yahut daha fazla çok ölçüde yemek yeme davranışı ile karakterizedir. Atak sırasında bu bireyler, denetim edilemeyen bir halde umulmayacak kadar çok yiyeceği kısa vakitte tüketirler. Bulimik hastaların tersine kusma üzere davranışlar göstermezler. Bu bireylerde his durumunda ve ilgilerde daima bir tutarsızlık vardır. Günlük gücün asgarî %25’ini akşam yemeği ile sonraki sabah ortasında geçen müddette alırlar. Obezlerin belirli bır kısmında tıkanırcasına yeme bozukluğu görülür ve çeşitli uyku bozukluklarının gece yemelerine neden olabileceği belirtilir.
Ortoreksiya Nervoza (sağlıklı yemek yeme takıntısı)
Son yıllarda Ortoreksiya Nervoza (sağlıklı yemek yeme takıntısı) yeni bir kavram olarak yeme bozukluklarına eklendi. ‘Ortho’ Yunanca’da ‘doğru’ ve ‘normal’ manasına gelir. Yani yanlışsız yemek yeme de bir takıntıya dönüşebilir. Ortoreksiya Nervoza bilhassa büyük kentlerde yaşayan ‘beden imgesi’ yüklü düşünen takıntılı şahısların hastalığıdır. Her besinin çok sağlıklı olması insanı tek boyutlu beslenmeye kadar götürebilir ve ilerleyen ölçütlerde Anoreksiya ile karşı karşıya getirebilir. Meğer çok derecede takıntı yapmak yerine istikrarlı beslenme konusunda şuurlu olmak gerekir.
Yeme bozukluğu fazla yeme ve devamlı rejim yapma takıntısı formunda olduğu üzere kişinin her yediğinin sağlıklı olup olmadığını denetim etme takıntısı halinde de kendini gösterir. Bu şahıslar için yiyeceklerin saf, katkısız ve işlenmemiş olması hayli kıymetlidir. Bu yüzden bu bireyler pek çok zerzevat ve meyveyi çiğ tüketirler. Birçok da vejetaryendir. Kendi bildiklerinin tek gerçek olduğuna inanırlar ve inandıkları çerçevesinde hareket ederler. Bir gün gelir ömürleri bir sonraki öğünü planlamak, sağlıklı yiyecek satan marketleri dolaşmak, yemek hazırlamak ve yemek üzere bir kısır döngünün içine girer.
Sağlıklı yemek yeme (Ortorektik) takıntılı mısınız?
Bu sorulara ‘‘evet’’ yanıtı veriyorsanız, ortoreksiya belirtisi gösteriyor olabilirsiniz.
1- Yemek yerken yediklerinizin kalorisine dikkat eder misiniz?
2- Çeşitli yiyeceklerin olduğu bir yerde yiyecek seçmek durumunda kalırsanız kararsızlık yaşar mısınız?
3- Son üç ay içerisinde besinler konusunda endişelendiğiniz oldu mu?
4- Sıhhatinizle ilgili kaygılarınız besin seçiminizi tesirler mi?
5- Yemeğinizin sağlıklı olması sizin için lezzetli olmasından daha mı kıymetlidir?
6- Daha sağlıklı, daha taze besinler satın almak için daha fazla para harcar mısınız?
7- Sağlıklı beslenme ile ilgili niyetler sizi günde üç saatten fazla meşgul eder mi?
8- Sıhhatsiz olduğunu düşündüğünüz besinleri yediğiniz olur mu?
9- Sizce ruhsal durumunuz yeme tertibinizi tesirler mi?
10- Besinler içerisinde yalnızca sağlıklı olanlarını tüketmek kendinize olan itimadınızı artırır mı?
11- Uyguladığınız beslenme tipi hayat stilinizi değiştirir mi? (dışarıda yeme sıklığı, arkadaşlar vb. açısından)
12- Sağlıklı beslenmenin dış görünümünüzü daha düzgün hale getirebileceğini düşünür müsünüz?
13- Sıhhatsiz beslendiğinizde kendinizi hatalı hisseder misiniz?
14- Piyasada sıhhatsiz besinlerin de satıldığını düşünür müsünüz?
15- Son vakitlerde yemeklerinizi bilhassa tek başınıza yemeği tercih eder misiniz?
Yeme bozuklukları nasıl tedavi edilir?
Yeme bozukluklarının tedavisi zordur, profesyonel yardım alınmalıdır. En uygun tedavi tekniği tıbbi, ruhsal ve beslenme konsültasyonunu içeren kombine bir çalışma ile gerçekleşir. Anoreksiyalı kişi tehlikede olmadığına ve yardıma gerek duymadığına inanır, Bulimialı kişi ise sorunun farkındadır ancak tekrar kilo alma korkusu ile tedavi görmek istemez. Tedavi süreci birkaç aydan birkaç yıla kadar sürebilir. Lakin tedaviden sonra da tekrarlayabilmesi hala bir sorun olmaya devam edebilir.
Tedavi sırasında hekim, diyetisyen, psikolog yahut psikiyatrdan oluşan multidisipliner bir takım çalışması başarılı sonucun elde edilebilmesi ismine epey kıymetlidir. Bu tıp bozukluklarda tekrarlama ihtimali yüksektir. Diyetisyen bireyin beslenme durmunu, bilgi seviyesini, yemek yeme ve yemeğe karşı tavrını kıymetlendirerek beslenme programını oluşturup bireyin takibini yaparken öteki grup üyeleriyle daima bağlantı halinde olmalıdır.”
