BELİRTİLERİ NELER?
Kızlarda ortalama yaşın altındaki erken ergenlik belirtileri;
• Göğüslerde büyüme
• Kasık ve koltuk altında tüylenme
• Hızlı boy uzaması-birden büyüme
• Regl olmaya başlaması
• Akne
• Vücut kokusunda değişim
Erkek çocuklarda minimum 9 yaşın altında görülen erken ergenlik belirtileri;
• Testis ya da penisin büyümesi
• Kasık, koltuk altı ve yüzde tüylenme
• Hızlı boy uzaması-birden büyüme
• Ses kalınlaşması
• Akne
• Vücut kokusunda değişim
Uzmanlar ne diyor?
Uzman Psikolog Alev Aykent:
“Erken ergenlik probleminde çözüm; endokrinolog, jinekolog, psikolog ve psikiyatristin de içinde bulunduğu multidisipliner bir yaklaşımla mümkün olabiliyor. Modern hayatın getirdiği bu olumsuz etkileri önlemek şimdilik ancak bireysel çaba ile mümkün. Beslenme alışkanlıkları, kullanılan malzemeler açısından dikkat etmek ve hepsinden önemlisi de erken ergenliğe ait bir belirti varsa gözden kaçırmamak çok önemli. Çocuğun bu dönemde yaşadığı psikolojik problemler için mutlaka yardım alınmalı. Çocuk eğer çevresinden destek görürse daha fazla çalışmaya ve başarılı olmaya yönelir. Aksi halde yaptıklarının değersiz olduğuna inanır. Yetersizlik ve aşağılık duygusu geliştiren çocuk, çevresiyle sağlıklı ilişkiler kuramaz ve uyum güçlüğü çeker. Erken ergenlikte çocuk kimlik çatışması yaşar. Arkadaşları, ailesi ve öğretmenleriyle iletişim problemi yaşayan çocuk okulda başarısız olur. Ruhsal ve beyin gelişimi açısından henüz çocuk ancak vücut yapısı olarak erişkin görünümünde olan bu çocuklar ne yazık ki boy olarak da kısa kalabilir. Yaşıtları kendilerinden ayrışan bu çocuklardan uzaklaşırken, onlar da kendilerine genç kız ya da delikanlı muamelesi yapan çevrelerinden rahatsız olurlar ve duygusal travmalara maruz kalabilirler. Erken ergenliğe giren çocuklarda depresyon belirtisine de sıkça rastlanır. Bu durum çocukların cinsel kimlik rollerine çok erken kavuşmalarından ve çocukluklarını doyasıya yaşayamadıklarından kaynaklanır.”
Acıbadem Üniversitesi Tıp Fakültesi Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları Anabilim Dalı Başkanı, Çocuk Endokrinolojisi Bilim Dalı Başkanı Prof. Dr. Serap Semiz:
“Literatürde erken ergenlik için sınırın kızlarda sekiz, erkeklerde de dokuz yaş olarak alınması klinik deneyim ve tanımlayıcı çalışmalara dayanır. Erken ergenlik kız cinsiyette daha fazla gözlenir. Eğer bir kız çocuğunda sekiz yaşından önce meme gelişimi ve/veya genital bölge ya da koltuk altı tüylenmesi başlamışsa erken ergenlik; bu bulgular 13 yaşa dek gözlenmemişse veya 15 yaşına ulaşmasına karşın halen adet görmemişse gecikmiş ergenlik söz konusudur. Adet kanamasının 10 yaşından önce görülmesi ise erken menarş yani erken adet kanaması olarak tanımlanır. Erken ergenliği olan olguların tedavi edilme amacı, öncelikle erken ve hızlı kemik olgunlaşması nedeniyle büyüme plaklarının erken kapanmasını, böylece final boyun kısa kalmasını engellemektir. Diğer nedeni ise psikososyal ve davranışsal sorunların önlenmesidir. Ancak bazı olgularda hormonal aktivasyon erken başlamakla birlikte ilerleme hızı yavaş olabilir ve bu olgular tedaviye ihtiyaç göstermeden genetik olarak belirlenmiş boy potansiyellerine ulaşılabilir.
Gerçek erken ergenlik tedavisinde tümör, kist, hidrosefali gibi organik lezyon varlığında bile altta yatan nedenin tedavi edilmesinin yanı sıra ilaç tedavisi esastır.
Tedavide aylık veya üç aylık enjeksiyonlar şeklinde gonadotropin salgılatıcı hormon analoğu uygulanır. Böylece hormonların yükselişi geçici olarak baskılanır. Tedavi sonucunda meme veya testis büyümesinde duraklama ya da gerileme beklenir. Kızlarda takvim yaşı 11-11.5, kemik yaşı 12-12.5; erkeklerde ise takvim yaşı 12, kemik yaşı 13-13.5’a ulaşıncaya dek tedaviye devam edilebilir.”
* Bebeğimle Elele dergisi Haziran-Temmuz 2016 sayısından alınmıştır.
Yazı: Güzide Yülek/Bebeğimle Elele
Sekiz-dokuz yaş civarında henüz bilişsel becerileri tam gelişmeden ergenliğe giren çocuklar farklılıkları nedeniyle sosyal olarak uzaklaşabiliyor ya da öfkesini kontrol etmekte zorlanabiliyor. Erken ergenlik psikolojik açıdan en çok da kız çocuklarını etkiliyor.
Psikolojik olarak henüz hazır değilken bedeninde ortaya çıkan ergenlik belirtileri hem çocuğu hem de ailesini zorlayabiliyor. Sadece boy uzamasını değil, psikolojiyi de olumsuz etkileyen bu durum doğru tedavi ile aşılabiliyor.
Çocukların fiziksel olarak hızlı bir değişim geçirdiği, duygularının inişli çıkışlı olduğu, ailenin ikinci planda kaldığı ve arkadaşların çok daha önemli hale geldiği ergenlik dönemi anne-baba ile çocuk arasında çatışmalar yaşanmasına da neden oluyor. Son yıllarda daha sık görülmeye başlanan ‘erken ergenlik’ ise hem çocukları hem de aileleri daha fazla zorlayabiliyor. Çocukların bu dönemde ailelerinin ilgisine, anlayışına, hoşgörüsüne ve desteğine daha fazla ihtiyaç duyduğunu belirten Bayındır Hastanesi Klinik Psikoloji Bölümü’nden Uzman Psikolog Nilüfer Erkin, konuyla ilgili sorularımızı yanıtladı.
Ergenlik, basit tanımıyla çocukların fiziksel ve duygusal olarak gelişip delikanlı ya da genç kız olması dönemini tanımlıyor. Kızlarda ergenlik yaş ortalaması 10, erkeklerde de ortalama 11. Kızlar için sekiz yaş ve erkekler için dokuz yaş, ergenliğin başlaması için normal kabul ediliyor. Ancak ergenlik belirtileri beş-altı yaşlarında ortaya çıkıyor, hatta daha da ötesi 10-11 yaşlarda karşılaşacağı değişimler şimdiden gözlemleniyorsa çocuğunuz erken ergenlik yaşıyor demektir. Erken ergenlik çocuklar için fiziksel ve duygusal olarak zor olduğu kadar bazen bir sağlık sorununun da işareti olabilir.
Kısmi ergenlik de var
Çoğu çocuk, kısmi erken ergenlik olarak bilinen erken ergenlik belirtilerinin bazılarını gösteriyor. Bazı kız çocuklarında, genellikle 6 ay-3 yaş arasında diğer fiziksel değişimler olmadan daha sonradan kaybolan meme büyümesi belirtisini gösterebiliyor. Yine benzer şekilde bazı kız ya da erkek çocuklarında da kasık ya da koltuk altında gerçekleşen erken tüylenme cinsel gelişimiyle ilgili değildir. ‘Kısmi’ erken ergenlik ile ‘gerçek’ erken ergenlik ya da diğer sağlık sorunlarıyla başa çıkmak için çocuğunuzu doktora götürmeniz gerekebilir. Fakat çoğunlukla tedaviye gerek duyulacak bir şey çıkmıyor ve beklenen ortalama yaşta diğer belirtileri gösteriyorlar.
Çocuk nasıl etkileniyor?
Ergenlik sona erdiğinde, boy uzaması duruyor, iskeletleri olgun bir insanın iskeleti gibi görünüyor ve kemik büyümesi normalden daha erken yaşta bitiyor. Bu nedenle erken ergenlik yaşayan çocuklar genellikle gerçek ergenlikle elde edeceği yetişkinlik boyuna ulaşamıyor. Akranları ile karşılaştırıldığında, erken büyüme atağı başlangıçta yaşıtlarından daha uzun olmasını sağlasa da bir süre sonra büyüme duracağından boyu yaşıtlarından kısa kalabiliyor.
Erken ergenlik yaşamak çocuklar için sosyal ve duygusal olarak zor olabiliyor. Örneğin erken ergenlik yaşayan kız çocuklarının, akranlarından önce regl olması ya da göğüslerinin çıkması kafasının karışmasına, vücudundaki fiziksel değişim nedeniyle utanmasına yol açabiliyor. En zor kısmı ise -özellikle kız çocuklarında- arkadaşlarının alay etmesi olabiliyor. Hatta duyguları ve davranışları erken ergenlikle değişebiliyor. Kızlar karamsar ve sinirli hale gelebiliyor. Erkekler daha agresif olabiliyor ve aynı zamanda yaşlarına uygun olmayan bir cinsel dürtü gelişebiliyor.
Neden erken başlıyor?
Ergenliğin başlangıcı normalde ‘hipotalamus’ yani hipofiz bezi fonksiyonunu kontrol eden beyin bölgesi ile tetikleniyor. Beynin alt kısmına yakın, bir bezelye büyüklüğünde olan hipofiz bezi, kızlarda yumurtalık, erkeklerde de testiste hormonları harekete geçiren sinyali veriyor.
Bazen erken ergenlik beyinde yapısal bir problem (örneğin tümör gibi) beyne zarar veren büyük bir travma, enfeksiyon (menenjit gibi) ya da yumurtalıklarda yahut tiroid bezindeki sorundan kaynaklanıyor. Neyse ki çoğu erken ergenlik böyle bir nedene bağlı gelişmiyor.
Özellikle kız çocuklarında herhangi bir tıbbi sorun olmamakla birlikte, nedeni bilinmeyen şekilde ergenlik başlayabiliyor. Erkek çocuklarda erken ergenlik durumu daha az, sağlık sorunu ile ilişkili olma olasılığı ise daha fazla. Yaklaşık erkek çocuklarının yüzde beşinde erken ergenlik kalıtsaldır. Kızlarda ise bu oran yüzde birdir. Erken ergenlik çocuğa babası, anne tarafından dedesinden oğluna miras kalabilir.
Bilek röntgeni çekiliyor
Çocuğunuz meme gelişimi, hızlı boy uzaması, adet görme, akne, büyüyen testis ya da penis, kasık veya koltuk altında tüylenme gibi herhangi bir erken cinsel olgunlaşma belirtisi gösteriyorsa doktorunuzla konuşun. Kız ve erkek çocuklarında erken ergenlik boyunca görülen fiziksel değişimler genellikle doktorun yapacağı tahlillerle ortaya çıkıyor. Doktor, erken ergenlik tanısını koyabilmek için kan ve idrar testleri isteyebiliyor. Çocuğunuzun el ve bilek röntgeninin çekilmesiyle kemiklerinin olgunlaşıp olgunlaşmadığı görülebiliyor.
BT, MR ya da ultrason görüntülemeleri ya da tarama testleri ile beyinde bir tümör olup olmadığını, yumurtalık veya testiste erken ergenliğe neden olabilecek herhangi bir sorunun bulunup bulunmadığını ortaya çıkarabiliyor.
Tedavi edilmeli mi?
Eğer doktorunuz çocuğunuzun erken ergenliğe girdiğini düşünüyorsa, daha ileri tetkik ve tedavi için bir çocuk endokrinoloğuna yönlendirebiliyor.
Erken ergenlik tanısı konulduğunda tedavinin hedefi, yaşından önce giden cinsel gelişimi, hızlı büyümeyi ve kemik olgunlaşmasını durdurmak oluyor. Tedavi erken ergenliğin nedenine göre belirleniyor. Altta yatan başka bir neden varsa o tedavi ediliyor ya da cinsel gelişimi durdurmak için yükselmiş hormon seviyelerini düşüren ilaç veriliyor. Bu tedavinin bir yan etkisi bulunmuyor.
