Yazı: Filiz Şeref
İnsanlığın başlamasından bu yana yaşamımızın bir parçası olan oyun çok erken aylardan itibaren insan gelişiminde önemli rol oynuyor ve hayatımızın sonuna kadar çeşitli şekillere dönüşerek bize eşlik ediyor. Araştırmalar, oyunun özellikle çocukların fiziksel, bilişsel, sosyal ve duygusal gelişiminde çok önemli bir payı olduğunu gösteriyor. Yrd. Doç. Dr. Elif Akdağ Göçek, oyunun pek çok faydası olduğunu söylüyor ve bu faydalara şu şekilde değiniyor…
Fiziksel gelişime faydaları
Fiziksel gelişimde oyun insan vücuduna birçok destek sağlıyor. Örneğin yakalama, atlama, koşma gibi fiziksel aktiviteler içeren oyunlar özellikle denge, kol ve bacak gibi kasların çok daha sağlıklı gelişmesine (kaba motor gelişim) ve kişinin vücudu ve çevresiyle daha iyi bir ilişki kurmasına yardımcı oluyor. Ancak günümüzde ne yazık ki çocuklar daha çok iç mekanlarda zaman geçiriyor. Özellikle şehirlerde çocukların fiziksel hareket içeren oyunlar oynamaya fırsatları gittikçe yok oldu. Okullarda teneffüs saatleri oldukça azaltıldı. Çocukların koşma ve atlama gibi aktiviteleri kısıtlandı. Bu durum da elbette oyuna ayrılan zamanı etkilemiş oldu. Bu konuda ailelerin çocuklarını eski zamanlardaki sokak oyunlarına yönlendirmeleri önemli.
Motor gelişime faydaları
Oyunlarda çocuklar, el ve parmaklar gibi (ince motor gelişim) uzuvların daha hassas bir şekilde kullanılmasına imkan sağlayan fırsatlar da veriyor. Örneğin, beş taş, misket gibi oyunlar (günümüzde gittikçe daha az oynansa da) okul yıllarında çok önemli olan el-göz koordinasyonunun gelişmesine destek oluyor. Bu tür oyunlar, çocukların daha iyi kalem tutmasında ve yazmasında gerekli olan kasların gelişimine destek sağlıyor. Oyun esnasında vücudunu başarılı bir şekilde kullanmayı öğrenen çocukların okul yıllarında bu becerinin etkisini sürdürdüklerini görüyoruz. Daha başarılı olabiliyorlar, bahçede yapılan fiziksel aktivitelerde arkadaşlarıyla daha dengeli oynayabiliyorlar.
Bilişsel ve sosyal gelişime etkisi
Oyunlar çocukların bilişsel gelişiminde de çok önemli bir yer tutuyor, yeni bilgiler öğrenme fırsatları yaratıyor. Öğrenilen yeni bilgiler oyun içerisinde tekrar edilerek daha iyi hatırlanabiliyor. Örneğin, sayı saymaya yeni başlayan bir çocuk oyun sırasında arabalarını sayarak yeni öğrendiği bilgileri tekrarlama imkanı buluyor. Oyunda yeni denemeler ve buluşlara da imkan var; nesneleri üst üste koyarak veya birleştirilerek oluşturulan bir ev, çocuğa, ağırlık, büyüklük ve küçüklük gibi birçok kavramı anlama ve deneme fırsatı yaratıyor. Okullarda oyun eşliğinde verilen yeni bilgileri çocuklar çok daha hızlı öğreniyor ve hatırlayabiliyor.
Sosyal beceriler kazandırıyor
Oyunların bir başka önemli katkısı da çocuklara sosyal beceriler kazandırması. Toplumsal yaşamın en önemli unsuru olan sosyal ilişki kurallarını çocuklar, en iyi oyunlar sırasında öğreniyor. Çocuklar bir başkasını beklemeyi, isteklerini durdurmayı, paylaşmayı başkalarıyla oynadıkları oyunlarda yaşayarak öğreniyor. Oyunlarda başarı ve başarısızlıkları, hakkını aramayı, yenme ve yenilmeyi yaşayarak, ilerideki yetişkin yaşamının küçük egzersizlerini yapabiliyorlar.
Sözel iletişim becerileri de gelişiyor
Oyunlar çocukların kendini ifade etme, isteklerini başkalarına anlatma gibi birçok sözel iletişim becerilerinin de ilerlemesine destek veriyor. Arkadaşlar, kardeşler ve diğer bireylerle oynanan oyunlar sırasında çocuklar kişilerarası ilişkileri anlıyor; davranışlarını karşısındakine göre ayarlamayı öğreniyor. Sosyal becerinin en önemli unsurlarından olan kendini başkasının yerine koyma ve anlama becerileri de oyun sayesinde artıyor.
Duygularını fark ediyorlar
Oyunlar çocukların duyguları tanımasına, fark etmesine ve düzenlemesine yardımcı oluyor. Duyguların en çok ifade edilip görüldüğü oyunlar ise hayali oyunlar. Hayali oyunlar çocuğun bir bebeği anne veya baba gibi oynattığı, bir kaşığı uçak yaparak uçurabildiği yaratıcı oyunlar. İki yaştan itibaren gittikçe artan hayali oyunlarda, çocuklar yaşamı öğreniyor, deneyimliyor ve içselleştiriyor. Hayali oyunlar aynı zamanda çocukların duygusal yaşamlarını sergiledikleri oyunlar. Çocuklar bu oyunlarda başlarından geçen olayları korku ve endişelerini çok daha rahat sergileyebiliyor. Bu oyunlarda çocukların kelimelerle anlatamadıkları birçok duygu ve düşünce karşımıza çıkıyor. Özellikle bu oyunlar sırasında çocuklar duygusal yaşamlarını düzenlemeye ve hayatlarında karşılaştıkları zor olaylara çözüm yolları bulmaya çalışıyorlar. Hayali oyunların çocukların iç dünyalarındaki sorunları tamir edici bir güç bulunuyor. Başarısızlık yaşayan bir çocuk oyunda başarılı olarak kendini başarılı hayal edebiliyor, kendisini korkutan bir çizgi film kahramanını oyunda yenebiliyor.
Hayali oyunlar aynı zamanda çocukların duygusal yaşamlarını sergiledikleri oyunlar. Çocuklar bu oyunlarda başlarından geçen olayları korku ve endişelerini çok daha rahat sergileyebiliyor.
OYUNLARIN ÖNEMİ
Dr. Göçek, son yıllarda yapılan araştırmalarda çocuklarıyla oyun oynayan ebeveynlerin çocuklarıyla daha az sorun yaşadığını gösterdiğini söylüyor. Araştırmalar ebeveynlerin çocuklarını yönlendirmeden takip edip onları anlamaya çalıştıkları oyunların önemini vurguluyor. Dr. Göçek’in önerileri ise şu şekilde:
• Ebeveynlerin çocuklarla birlikte oynadıkları hayali oyunlarda endişelerin, isteklerin, duyguların rahatça konuşulmasına yardım edilmesi önemli. Bu oyunlarda tekrar eden konulara dikkat etmeli ve çocuklarınızı endişelendiren, mutlu eden, yaratıcılıklarını artıran düşüncelerinin oyunda gelişimini izlemelisiniz. Oyunlarda olumlu ve olumsuz duyguların adlandırılması, tüm duyguların kabul edildiğinin fark ettirilmesi önemli.
• Oyuncak seçerken de bazı hususlara dikkat etmelisiniz. Oyunun gelişmesine yardımcı olacak oyuncakların seçiminde çocuklarınızın günlük yaşamlarını oynamalarına imkan verecek oyuncaklara sahip olmalarını destekleyin. Oyuncaklar, çocuğunuzun yaş ve fiziksel gelişimine uygun olmalı, tehlikeli parçalar bulundurmamalı. Oyuncak seçiminde kız ve erkek cinsiyet ayrımı da yapmamalısınız. Örneğin, erkek çocuklar aile figürleriyle (anne-baba vs.) kız çocukları da arabalarla oynayabilmeli. Özellikle günlük yaşamlarında onları etkileyen olayları oynayabilecekleri, taşıtlar, kuklalar, bebekler, telefonlar, ev mobilyaları, mutfak ve doktor malzemeleri, evcil ve vahşi hayvanlar gibi birçok oyuncağa yer vermelisiniz.
OYUN OYNAMAYI CİDDİYE ALIN!
Dr. Göçek, oyunun günümüzde özellikle eğitimciler ve ebeveynler tarafından yeterince dikkate alınmadığını söylüyor ve konuyla ilgili dikkat edilmesi gereken noktaları şu şekilde belirtiyor: “Oyunun çocuk yaşamındaki yeri giderek yok oluyor. Özellikle günümüz eğitim sisteminde oyun yerine masa başındaki çalışmalara daha çok zaman ayrılıyor, çocuklar için yemek içmek kadar önemli olan oyun saatleri ise gittikçe kısalıyor. Ebeveynler çok erken yaşlardan itibaren telefon, tablet gibi aletleri çocukların ellerine veriyor. Yurt dışında bu cihazların küçük çocuklar tarafından izlenmemesi üzerine birçok kampanya bulunsa da ülkemizde bu tür önlemler yeterince alınmıyor. Günümüz çocuklarının sağlıklı gelişimini desteklemek için, her türlü oyunun oynanabileceği mekanlar yaratılmalı ve ebeveynler düzenli bir şekilde çocuklarıyla oyun oynamaya gayret etmeliler. Unutmayalım ki çocukluk dönemi ileriki yaşların en önemli temellerinin atıldığı yıllardır.”
