Çocuklar ve sağlık, deyince kendi çocuğumuzla sonlu olmayan bir sağlıktan bahsediyoruz. Bildiğimizi okumadan evvel düzgünce düşünmek düzgün olur. Korkutucu ve tehlikeli durumlar, bizi duruma nazaran iki yoldan birisine ya da çoklukla evvel birisine, sonra da bir sonrakine sürükleyebilir.
1. “Hiçbir şey yapmayalım, yoktur o denli şey”: Özellikle sarsıntı, global iklim değişikliği üzere bir şeyler yapmanın pek mümkün olmadığını düşündüğümüz, “bizi aşan” durumlarda, durumu kontrol edemeyeceğimiz şartlarda, esasen o denli bir şey olmadığını söyleyip, tehlikeyi yok sayarak tam siper yatabiliriz. Bunun en kabul edilir örneği, hem vefattan korkup hem de bir gün ölüp gideceğimizi bildiğimiz halde, bu “en büyük gerçeği” unutabilmeyi, hiç ölmeyecekmiş üzere yaşamayı başarabilmemiz, birebir sistem sayesindedir. “Unutma, art plana atma, yok sayma” üzere zihinsel düzenekler, hayata asılmamızı, er geç bir gün öleceğimiz üzere denetim edemeyeceğimiz durumlara takılıp kalmaktan bizi kurtarır.
Bu düzeneğimiz bozulup da gerçekleri hissetmeksizin yadsıyamaz olduğumuzda, hayatımız üzerindeki denetimi kaybettiğimiz hissine paralel olarak, elimizde varsa onu denetlemeye, düzeltmeye ya da denetim etmeye çalışırız. Bir tıp gerçeklerin çok farkındalık diyebileceğimiz bu durum “akıl kamaşması” doğurabilir.
2.“Hiçbir şey yapmayalım, yapılabilecek her şey çok tehlikeli” ruh haline bu noktada geçiş yapılabilir. Hayatın sonluluğunun farkındalığının akıl kamaştıracak biçimde hem asıl tehlikeleri yok sayarak bu türlü egemenlik kazanır. Yediklerimizdeki kalorileri sayarken, yiyeceklerin etiketlerini didiklerken, tabibin önerdiği ilacı alıp almamayı (bir iki değil, binlerce kere) düşünürken, tehlikeyi abartmakla kalmayız. En azından bir tercihimiz olduğu için, (örneğin aşıya) “evet” ya da “hayır” demekle hayatımızda bir şeyi değiştireceğimize inandığımızdan dolayı, durumu ziyadesiyle düzgün biçimde denetim ettiğimiz hissine kapılırız.
Bu noktada, yüzünüze aynada dikkatlice bakın. Her milimetrekaresini bir büyüteç yardımıyla incelemeye başlayın. Siyah noktalar, kıl tabanlarındaki iltihaplanmış bölgeler, ergenlikten kalma patlamış sivilce artığı doku bozulmaları gözünüze çarpabilir. Didiklemeye başladığımızda, prospektüs ya da ikazlarla ilgili bilgileri bilgilenmek ve tedbir almak için değil de, dehşete kapılmak üzere okuduğumuzda, durumun denetimini kaygıya kaptırırız. Kaygı duygusu, (b) sistemi kanalıyla, denetim edilebilir ya da bir şey yapılabilir algıladığımız, tercih yapabilir, sorumluluk alabilir gözüktüğümüz durumlarda işi ele alır. Yok, zati yapacağımız bir şey yok diye düşünüyorsak, durumun gerçek tehlikesini unutturacak (a) sistemi devreye girer.
İki sistem da, eninde sonunda “hiçbir şey yapmayalım” (“ama gerekeni yapmadığımız için de hiçbir sonuç doğmasın”) yaklaşımını tetikler. Karşısına aslan çıkan kuzunun dehşetten adeta donakaldığı, ne kaçabildiği ne savaşabildiği an çıkagelir.
ABD’deki tabipler ortası bir yazışma kümesinde aşılardan evvel yakınıp kötüleyen, sonra da telaşa düşüp (“herkes aşılanıyor, biz de …”) aşılanmaya karar verip bu sefer de ‘aşı niçin az üretildi?’ diye şikayet edenlere ithaf edilmiş espride iki bayan lokantada konuşuyorlar: “Yemekler çok iğrenç, lezzetsiz”, “Evet, mutlaka. Üstelik porsiyonlar küçücük, bir şey yiyemiyoruz”. Bildiğinizi okumadan evvel düzgün düşünün.
Acı biçimde gerçeği fark etmek
Kendi çocuklarını aşılatmayanlar, öteki çocukların aşılanmışlığı nedeniyle
Medyada uzman görüşü meselesi
İşine gelmeyen durumlarda, bir sebeple istemedikleri durumlara destekleyici görüşleri internet köşelerinde arayıp bulanlar, kendi görüşlerini destekleyecek bilgisi kulaktan dolma sorumsuz bir uzman da bulacaklardır. “Aşı firmalarına milyarlar kazandıran bir entrika” ya da “filanca hükümetin halkımızı kobaylaştırması” üzere senaryoların doğruluğunu bilmek mümkün değil; hususla bir ilgisini de kurmak sıkıntı. Senaryoları ortaya atanların “Yanlış olduğunu ispatla o zaman” dediğini duyar üzereyim; ben de “asıl sen yanlış olmadığını kanıtla” diyerek arbedeye girebilirim. Fakat beyhude olur, şimdiye kadarki tecrübelere bakarsam…
Otoritelere (bilimsel olanlar dahil) güvensizlik, toplumun içinde olduğu durumlara verdiği yansıların akıl ve mantık sonlarını aşmasını kolaylaştırıyor. Güvenecek kimsesi kalmamış çocukların zıtlaşmacılığı, neye karşı çıktığını bilmeksizin diklenmesini gerçek bir “muhalefet” olarak görmek mümkün değil. Tam aksine, kısa bir müddet sonra tam teslimiyet ve kendine inanç kaybı ile sonuçlanacak. Türkiye siyasetine bakınca son on yılda örnekleri çokça olan eski keskin muhaliflere benzetmemek mümkün değil.
Yankı Yazgan kimdir?
Uzmanlık alanları çocuk/genç ve yetişkin psikiyatrisi olan Dr Yankı Yazgan (1959), Marmara Üniversitesi Tıp Fakültesi’nde Profesör, Yale Child Study Center’da öğretim vazifelisi olarak eğitim ve araştırma çalışmalarını sürdürmüştür. Klinik uygulamalarda ve bilimsel araştırmalarında odak alanlarını nörogelişimsel bozuklukların tanılanması ve multimodal tedavilerinin uygulamaları oluşturmaktadır. Beyin bilimleri ve psikiyatri alanındaki bilgilerin herkes tarafından anlaşılmasını ve kullanılmasını amaçlayan ‘popüler bilim’ temelli yazı ve kitap yanı sıra çok sayıda ulusal ve uluslararası hakemli bilimsel mecmua makalesi ve kitap kısmı yazmıştır.
