• Bal, birçok çiçek tozundan oluştuğu için yüksek dozlu bir alerjen. İçindeki alerjik maddeler yetişkinler için önemli değilken, bebeklerde tehlikeli sonuçlar doğurabiliyor.
• Yumurtanın beyaz kısmı, protein yapısı nedeniyle yüksek alerjik özelliğe sahip. Alerjisi olmayan bebeklere dokuz aylıktan sonra çok az miktarlarda başlanarak denenebilir.
• İnek sütü de alerji riski taşıyor. Bir yaşına kadar direkt içirilmemeli, ama evde yoğurt mayalarken rahatlıkla kullanılabilir. Yoğurt haline geldikten sonra inek sütünün protein yapısı değiştiği için zararlı etkileri ortadan kalkar. Yoğurt çok faydalı bir protein kaynağı, altıncı aydan sonra bebeklere her gün yedirilmeli. İnek sütü ayrıca bebeklerde demir eksikliğine ve kabızlığa neden olabiliyor. Bir yaşından sonra inek sütü verilebilir, bu dönemde günlük en fazla 500 ml. (iki su bardağı) tüketilebilir.
• Karaciğer haricinde tüm sakatatlar, özellikle beyin virüs taşıma ihtimali nedeniyle bebeklere hiçbir zaman verilmemeli.
• Kafein içeren kahve, kakao, çikolata gibi besinler. Kafein bebeği sinirli yapabildiği gibi kalsiyum ve diğer besleyici maddelerin emilimini de engelliyor.
• Çay, hiç besleyici değeri olmadığı gibi çocuklarda kansızlık yapabiliyor. Çocuk beslenmesinde hiç yeri yok, bir yaşından sonra da verilmemeli.
• Tütsülenmiş balıklar (somon veya alabalık) tazeliklerini korumak için genellikle nitratlarla işlem görmeleri nedeniyle zararlı.
• Tatlandırıcı içeren (sakarin, aspartam vs) her türlü hazır gıda, doğal olmayan meyve suları, hazır puding bir yaşına kadar verilmemeli.
• Salam, sosis ve sucuk gibi işlemden geçirilmiş etler, konserveler de bir yaşından önce verilmemeli. Bu tip gıdaların içeriğinde kimyasal maddeler bulunmasının yanı sıra yağ ve kolesterol yönünden zengin olmaları zararlı olabilir. Bazen de granül hale getirilmiş kemik içerebilmekteler.
Ek gıdalar nasıl hazırlanmalı?
Kahvaltı
Çocuklar bahsedilen ek gıdalara alıştıktan sonra kahvaltıya başlanabilir. Kahvaltıda çay kesinlikle verilmemeli.
Kahvaltı hazırlanışı: Sağılmış anne sütü, ıhlamur, evde sıkılmış meyve suyu (portakal suyu gibi) veya hazır biberon maması (formül mama) içine peynir, tereyağı (fındık kadar) pekmez ve ekmek ile hazırlanır. Bir gece önceden suya konarak tuzu çıkarılmış yarım kibrit kutusu kadar peynir ve pekmez, tereyağı mama içinde ezilir ve karışıma ekmek içi katılır. Önce 1-2 tatlı kaşığı olarak başlanır. Giderek arttırılır. Kahvaltı yarım ince dilim ekmek yerine 2-3 bisküvi ile de hazırlanabilir. Bir yaşından önce bal verilmemelidir.
Meyve
Meyve püresi için mutlaka cam rende kullanılmalı. Katı meyve sıkacağı veya blender gibi doğrayıcılar kesinlikle kullanılmamalı. Meyvenin en faydalı bölümü posası ile yenen halidir. İlk gün 1-2 tatlı kaşığı ile başlanarak giderek arttırılır. Alerji riski nedeniyle yeni çeşitler üç gün ara ile verilmeli.
Yoğurt
Yoğurt evde günlük inek veya keçi sütünden yapılmalı. Süt alerjisi olan çocuklarda yoğurt yedikten sonra ağız çevresinde ciddi kızarıklık veya fışkırır gibi kusma görülebilir. Alerji riski olan bebeklerde yoğurda 1-2 tatlı kaşığı ile başlanmalı ve herhangi bir reaksiyon oluşmuyorsa arttırılıp bir çay bardağına kadar çıkılmalı. Yoğurt evde yapılamıyorsa mutlaka ekşiyen doğal bir yoğurt kullanılmalı. Endüstriyel yoğurtlar, ekşimeyen ve raf ömrü uzun, içinde katkı maddesi olan yoğurtlar bebeklere kesinlikle verilmemeli. Bir yoğurdun faydalı olabilmesi için bekleyince ekşimesi yani içinde faydalı probiyotiklerin oluşması gerekli. Hazır olarak satılan 2-3 hafta raf ömrü olan ve kapağı açılsa da ekşimeyen bir yoğurda yoğurt demek zaten mümkün değildir.
Sebze püresi
Sebze püreleri de evde az suda haşlanarak hazırlanmalı. Pişerken içine pirinç, irmik veya bulgur eklenerek zenginleştirilmeli. Piştikten sonra üzerine zeytinyağı eklenmeli, sebzelere başlandıktan 2-3 hafta sonra içine kıyma eklenerek besin değeri arttırılmadır. İlk başlanacak sebzeler patates ve havuç püresi. Üç gün ara ile mevsime uygun sebzeler püreye eklenmeli.
Muhallebi
Muhallebi bir yaşa kadar inek sütü kullanılamadığı için hazır kaşık maması olarak verilebilir. Çok kilolu ve diğer ek besinleri güzel tüketen bebeklerin muhallebi yemesi çok şart değil.
Yazı: Filiz Şeref
Ek gıdaya geçişte nelere dikkat etmeli, nasıl başlamalı, ne nasıl hazırlanmalı, ne asla verilmemeli ve daha fazlasını Memorial Ataşehir Hastanesi Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları Bölümü’nden Uz. Dr. Özlen Kaya Çardak’tan öğrendik.
Hep ilk altı ay anne sütü deniyor. Bu da çeşitli nedenlerle altı aydan önce ek gıdaya başlamak zorunda olan anneleri üzebiliyor. Peki altıncı aydan önce ek gıdaya başlamak ne kadar olumsuz bir tablo çiziyor?
Her bebeğin en doğal hakkı anne sütüyle beslenmek ve normal şartlarda her annenin sütü kendi bebeğine özel. Doğum yapan sağlıklı bir annede doğal olarak doğumdan hemen sonra anne sütü gelmeye başlar ve emzirildikçe süt oluşumu artar. Anne sütünün tıbbi yokluğu gerçekte bir milyonda birdir; sütüm yok olarak düşünen annelerin çoğunda gerçekten tıbbi süt yokluğu değil psikolojik olarak sütün azalması söz konusudur. Gebelik dönemi sağlıklı geçen ve zamanında doğum yapmış her annenin sütü olur. Anne sütü ilk altı ay tek başına bebeklerin beslenmesi için yeterlidir. Bebeğin aylık kontrollerinde ilk üç ay için ayda en az 600 gr. tartı alımı sağlanıyorsa bebeğin gelişimi normaldir. 4-6 ay arasında bebek yeterli kilo alıyorsa yalnız anne sütü ile beslemeye devam edilmeli ve ek besinlere altıncı aydan sonra başlanmalıdır. Bu dönemde, çocuklara verilen ek gıdaların anne sütünün tamamlayıcısı olduğu unutulmamalı. Sonuçta altıncı ayını doldurmadan bebeklere katı gıdalara başlanması önerilmiyor. Çok erken dönemde bebeklerin sindirim sisteminde katı gıdaları hazmedecek enzimler yeterli değildir. Ayrıca dört aydan önce bebekler destekli oturamadıkları için katı gıda verilirse yatarak vermek zorunda kalınır, ki bu da aspirasyon denen akciğere kaçış riski taşıdığından kesinlikle önerilmez.
Bazı anneler ise anne sütünü daha uzun süre vermek isteyebiliyor. Ek gıdalara daha geç başlanması ne gibi sorunlar yaratabiliyor?
Katı gıdalara geç başlanması da önerilmiyor, besin eksikliklerine neden olabiliyor. Anne sütü ile iyi kilo alımı olsa bile altıncı aydan sonra anne sütü tek başına yeterli olamaz, mutlaka ek katı gıdaların diyete eklenmesi gerekir. Anne sütü altıncı aydan sonra ek gıdalarla birlikte mümkünse iki yaş sonuna kadar devam edilmeli. Ek gıdaları çok geciktirmek (9-10 ay gibi) bebeklerde çiğneme fonksiyonunun da gelişmesinde gecikmelere neden olur.
Öncelikli katı gıdalar hangileri? Ek gıdaya hangi yiyeceklerle başlamalı?
Meyve püresi, yoğurt, sebze çorbası ve muhallebi. Bunların hangisine önce başlanacağına her bebeğin gelişim özelliklerine göre karar verilmeli. Örneğin kilolu bir bebekte muhallebiye önce başlamak yanlış olur. Ek gıdalara geçişte en önemli nokta katı gıdaları püre halinde; yani posaları ile vermek. Kesinlikle blender gibi doğrayıcılar önerilmiyor. Bir bebek verilen gıdaları nasıl alıştırılırsa öyle kabul eder. Önce gıdanın sadece suyu verilirse bebek püresini çiğnemekte zorlanır ve kabul etmeyebilir.
Bebek katı gıdayı reddediyorsa ne yapmalı?
Ek gıdaya geçişte, özellikle katı gıdaların verilmeye başlandığı dönemde bebekler dilleriyle besinleri itebilir. Bebeklerin istem dışı yaptıkları bu hareket genellikle yedinci aydan sonra düzelir. Bebeğinizin ek gıdayı sevmediğini düşünmeyin. Çocukların beslenme durumu, en iyi kilo alışları ile değerlendirilir. Bunun için çocuklar düzenli sağlık kontrolüne götürülmeli. Bu dönemde çocukların doğru beslenme davranışı kazanmaları için çocuk desteksiz oturmaya başladıktan sonra en kısa sürede mama iskemlesi kullanılmalı. Mama iskemlesine oturan çocukların önüne ufak besin parçaları konarak çocuğun bunları ellerini kullanarak yemesi teşvik edilmeli. Her çocuğun farklı bir bünyesi, duygu ve düşünceleri var. Kesinlikle reddettiği besini yemesi için zorlamayın. Aksi takdirde anne-çocuk iletişimi ve sevgi bağı zedelenir. İlk denenen gıdayı bebek beğenmeyebilir ama sabırla denemeye devam etmek gerekir. Bebeğin bir kez gıdayı reddetmesi sevmedi anlamına gelmez ama 7-8 kez denenip her defasında diliyle reddediyorsa ek gıdada başka bir çeşit denemek gerekir.
Anne sütü ve katı gıda dengesi nasıl kurulmalı? Ek gıdaya geçiş, anne sütü miktarında azalmaya neden olur mu?
Katı gıdalarla birlikte anne sütüne devam edilmeli. Katı gıdaların bebek açken yani anne sütü emmeden verilmesi uygun olur. Katı gıdayı yedikten sonra istediği kadar anne sütü içebilir. Altıncı aydan sonra da katı gıdalarla birlikte anne sütüne devam edilmesi çok önemli. Diş çıkarma ve emekleme gibi enfeksiyon riskinin arttığı 6-12 ay arası anne sütüne devam edilen bebeklerin daha az hastalandığı ve daha dirençli oldukları kanıtlanmış. 12 aydan sonra da anne sütü sadece geceleri bile olsa devam edilmeli, bebek emiyorsa iki yaşına kadar anne sütü hakkı olduğu unutulmamalı. Ek gıdalara başlandıktan sonra tabii ki anne sütü miktarları azalır ama emzirilme devam ettiği sürece sadece gece bile emzirilse anne sütü üretimi bitmez.
Aylara göre ek gıda beslenmesi nasıl olmalı?
6 aylık bebek için örnek mönü:
Sabah uyandığında: Anne sütü
Sabah: Meyve püresi ve anne sütü
Öğle: Sebze çorbası
İkindi: Yoğurt ve anne sütü
Akşam: Anne sütü ve / veya muhallebi*
Gece: Anne sütü **
* Muhallebi akşam yerine sabah öğününde verilebilir.
** Bebek isterse
7 aylık bebek için örnek mönü:
Sabah uyandığında: Anne sütü
Sabah: Kahvaltı
Öğle: 6-10 tatlı kaşığı sebze püresi ve anne sütü
İkindi: 6-10 tatlı kaşığı meyve püresi + 1 çay bardağı yoğurt
Akşam: Anne sütü + 6-10 tatlı kaşığı muhallebi
Gece: Anne sütü **
**Bebek isterse
9 aylık bebek için örnek mönü:
Sabah uyandığında: Anne sütü
Sabah: 1 çay bardağı meyve suyu (evde yapılmış)
Yarım yumurta sarısı,
1 tatlı kaşığı peynir,
1 tatlı kaşığı yağ,
1 tatlı kaşığı pekmez, 3- 4 bisküvi
Öğle: 3 yemek kaşığı kıymalı/tavuk etli sebze püresi ve anne sütü
İkindi: 3/4 kase yoğurt + yarım meyvenin püresi veya bisküvi
Akşam: 1 kase muhallebi + anne sütü
