Sarılık bilirübin artışının gözle görülen belirtisidir ve yenidoğan döneminin en sık karşılaşılan sorunlarından birisidir. Sağlıklı, zamanında doğmuş bebeklerin yaklaşık üçte ikisinde, erken doğan bebeklerin hemen hemen hepsinde yaşamın ilk haftasında klinik olarak sarılık olur. Sık görülen bu fizyolojik sarılık dışında çok çeşitli nedenlere bağlı olarak patolojik sarılık gelişebilir.
YENİDOĞAN BEBEKLERDE SARILIK BELİRTİSİ
Sarılığın gözle görünen en önemli belirtisinin yüzde ve gözün beyaz kısmında sararmadır.
Sararmanın el, kol ve ayaklarda da görülmesi bilirübin değerinin yükseldiğini gösterir.
Düzelmesi de en son yüz ve gözlerde görülmektedir. Takip edip zamanında müdahale etmek gerekir, aksi takdirde yüksek bilirübin seviyeleri bilirübin ensefalopatisi (kernikterus) gibi ciddi nörolojik hasarlara neden olur.
SARILIĞIN ARTMASININ NEDENLERİ
Bilirübin hemoglobin dediğimiz oksijeni de taşıyan kan hücrelerinin yıkımıyla oluşur. Yenidoğandaki günlük bilirübin yapımı erişkinden daha fazladır. Karaciğerde bir enzime bağlanarak safra ile atılır. Erişkinde bilirübinin bir miktarı bağırsaklara gelir, buradaki bakteriler sayesinde dışkıyla atılır, bir kısmı da tekrar karaciğere döner. (enterohepatik dolaşım) Ancak yenidoğanın bağırsakları steril olduğundan dışkıyla atılamaz, dolayısıyla bilirübinin karaciğere taşınan formu indirek (serbest) bilirübin maddesi fazla olmaktadır.
Sonuç olarak yenidoğanda bilirübin yapımının arttığı durumlar, karaciğerin henüz olgunlaşmaması dolayısıyla bilirübinin bağlanıp dışkıyla veya safrayla atılımının oluşmaması, safra yollarındaki tıkanıklık, karaciğer hastalıkları, bebekteki infeksiyon sarılığın artmasına neden olmaktadır.
FİZYOLOJİK SARILIK NEDEN OLUR?
- Yetersiz beslenme,
- annenin diabetinin olması,
- erken doğum,
- dışkılamada gecikme,
- ikiz bebek,
- bebeğin kan hücrelerinin fazla olması
Yenidoğanların hemen hepsinde yaşamın ilk haftasında fizyolojik sarılık görülür. Fizyolojik sarılık Doğu Asyalılarda ve Kızılderililerde daha yüksek oranda , siyah ırkta beyaz ırka göre daha fazla görülür.
YENİDOĞAN SARILIĞI NASIL GEÇER?
Yenidoğan sarılıklarını belirlemek için bebeğin doğum haftasına, doğum kilosuna ve saat olarak bilirübin düzeylerine göre hazırlanmış bilirübin nomogramı kullanılır.
Eğer beklenen değerden yüksek bilirübin düzeyi görülürse ve bebeğin beklenenden fazla tartı kaybı varsa öncelikle beslenme desteklenir. Anneye doğru bir emzirme gösterilerek anne sütü ile beslenme teşvik edilir, gerekirse sütün sağılarak verilmesi ve gerekli durumlarda formül mama ile desteklenmelidir. Beslenme ile birlikte bilirübinin atılmasını desteklemek amacıyla fototerapi uygulanmaktadır. Burada bebek sadece bezi durmak şartıyla gözleri kapanarak mavi ışık altında tutulmaktadır. Bu yöntem uygulaması kolay ve etkili bir yöntemdir, ancak bebekte bronz deri değişikliği, sıvı kayıpları, göz bandı kayarsa göz problemleri meydana getirmektedir. Eğer bebeğin bilirübin değeri beklenenden çok daha fazla yüksek ise kan değişimi ve bazı ilaçlara başvurulmaktadır.
BEBEKLERDE SARILIK DERECESİ KAÇ OLMALI?
Bebeğin bilirübin değeri eğer ilk 24 saatten önce yükselmeye başlarsa, günlük bilirübin artışı 5 mg/dlden fazlaysa, bilirübin nomogramında yüksek düzeydeyse, 14 günden daha uzun süre sarılık devam ediyorsa, dışkının renksiz olması ve idrar renginin koyu olması durumu patolojik bir sarılık göstergesidir.
Böyle bir durum anne ve bebek arasında kan uyuşmazlığı (anne 0 kan grubu bebek A,B veya AB grubu ise ABO kan uyuşmazlığı; anne Rh (-) ve bebek Rh (+) ise Rh uyuşmazlığı), bebeğin karaciğer veya safra yollarındaki bir sorun, bebekte bazı enzim eksiklikleri, bebekte infeksiyon, bebekte hipotroidi, bebeğin metabolik problemi veya bir genetik nedene bağlı olarak görülebilir.
DİKKAT EDİLMESİ GEREKENLER
1- Yenidoğan sarılığını önlemek için öncelikle anne sütü ile beslenmenin özendirilmesi ve desteklenmesi gerekmektedir. Doğru bir emzirme danışmanlığı verilmelidir, gerektiği zaman sağılarak veya formül mama ile destekleyip bebekte fazla tartı kaybını önlemek gerekir.
2- Bebeğin beslenmesinin takibi(emme aktivitesinin azalması,idrarlı bez sayısının 5’in altında olması, 3. günde dışkı renginin siyah olması, doğum tartısına göre %10 dan fazla tartı kaybı bebeğin yetersiz beslendiğini gösterir)
3- Sarılık takiplerinin yapılması, kan grubu tayinlerinin yapılması.
Bilirübin değerinin bebeğin saat olarak yaşına uygun değerlendirilmesi.
4- Görsel olarak değerlendirmenin doğru olmadığının bilinmesi
Özellikle erken doğan bebeklerin yakın gözetim gerektirdiğinin bilinmesi
5- Yenidoğan sarılıkları ile ilgili anne babanın bilgilendirilmesi
6- Gerektiğinde fototerapi veya kan değişimi tedavisi yapılması.
7- Özellikle 3 ile 12 hafta sürebilen anne sütü sarılığı vardır Anne sütünün enterohepatik dolaşımı arttırmasından kaynaklanmaktadır. Anne sütü alımında herhangi bir değişiklik yapılmaz, kendiliğinden düzelir.
